व्लगहरु - Blogs - नेपाली पात्रो

विश्व दासता उन्मुलन दिवस

By Sajan Ghimire in अन्तराष्ट्रिय दिवस . December 1, 2022

विश्व दासता उन्मुलन दिवस । मानिसहरूलाई कब्जामा लिइ व्यक्तिगत सम्पत्तिको रूपमा बेचबिखन गर्नु र नियन्त्रणमा लिइ काममा खटाउनुलाई दासता भनिन्छ। विश्वमा अहिले दासताको अवस्था कम भएको छ। कतिपय मानिसलाई व्यक्तिगत सम्पत्तिको रूपमा बेचबिखन गरिन्थ्यो भनेर अनाैठो लाग्न सक्छ। तर, केही दश पछाडी फर्किएर हेर्ने हो भने यसका थुप्रै प्रमाणहरू पाउन सकिन्छ। हामीले अहिले सबैभन्दा आधुनिक युगमा रहेको भनिने अमेरिकामा पनि १८६५ सम्म दास प्रथाको ठूलो जरा गाडिएको थियो। विशेषतः गोरा जातिका मानिसहरूले अफ्रिकाका मानिसहरूलाई दासको रूपमा किनबेच गर्ने गर्दथे। कुनै व्यक्तिको सम्पन्नता उनीहरूको अधीनमा रहेका दासहरूको संख्यालाई आधार मानेर मापन गरिन्थ्यो। मानिसहरूको दासको रूपमा जन्मिएर दासको रूपमा नै मृत्यु हुन्थ्यो। उनीहरूको स्वतन्त्रतामाथि मालिकको कब्जा हुने गर्थ्यो। युरोपियनहरूले अमेरिकामा उपनिवेशता कायम गरेपछि त्यहाँ दास प्रथा सुरू भएको मानिन्छ। यसका अलावामा प्राचिन समयमा राजा तथा उनीहरूका भारदारहरूले समेत दासहरू राख्ने गरेको इतिहास पढ्न पाइन्छ। संसारको आठाैँ आश्चर्यमध्ये एक इजिप्टको पिरामिड संसारका सबैभन्दा धेरै दासहरू प्रयोग गरेर निर्माण गरेको बताइन्छ। उक्त पिरामिड निर्माणको क्रममा मृत्यु भएका दासहरूको यकिन हिसाबकिताब भने छैन। अहिलेको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने विश्वका अधिकांश मुलुकमा दासतालाई निर्मुल पार्नका लागि विभिन्न कानुनी प्रावधानहरूको व्यवस्था गरिएको छ। तथापी, विश्वका ९४ वटा देशमा अझै दास प्रथाले ज्वरो गाडिरहेको छ। युनिभर्सिटी अफ नटिंघमकी अनुसन्धानकर्ता कटारिना स्वराजका अनुसार ४ करोडभन्दा बढी मानिसहरू आधुनिक दासताको पीडित भइरहेका छन्। नेपालको सन्दर्भमा हेर्ने हो भने ९६ वर्ष अघिसम्म दास प्रथा रहेको थियो। नेपालका तत्कालिन प्रधानमन्त्री चन्द्र शम्शेर जंगबहादुर राणा १९८३ सालमा दास प्रथा उन्मुलनको घोषणा गरेसँगै नेपालमा दासप्रथा अवैधानिक भएको थियो। तर, घोषणा गरेसँगै निर्मुल भने एक शतक पछिसम्म पनि हुन सकेको छैन। अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन(आइएलओ)ले कुनै व्यक्तिलाई जबरजस्ती श्रममा लगाउनु, बेचबिखन गर्नु, श्रममा बालबालिका प्रयोग गर्नु र दबाबपूर्ण विवाहलाई समेत दासताको रूपमा परिभाषि गरेको छ। यो सन्दर्भमा नेपालमा श्रम क्षेत्रमा बालबालिकाको प्रयोग अझै देखिइरहेको छ। त्यसैगरी, केही तराइ क्षेत्रमा कमलरी प्रथा अझै उन्मुलन हुन सकेको छैन। त्यस्तै, नेपालमा गरिबीको अवस्था व्यापक रहेका कारण विभिन्न प्रलोभनमा मानव बेचबिखन भइरहेको छ। अहिले नेपालमा पनि विभिन्न संघसंगठनहरूको सहयोगमा मानव बेचबिखन र बालश्रमबारे जनचेतना तथा शिक्षा फैलाउने काम भइरहेको छ। यसैको परिणामस्वरूप दासता सम्बन्धि क्रियाकलापहरूमा केही कमि भने आएकै छ। तर, निर्मूल पार्नका लागि अझै ठूलो गृहकार्य बाँकी नै छ। विश्वमा दासता उन्मूलन गर्नका लागि शिक्षा तथा चेतना फैलाउने उद्देश्यका साथ डिसेम्बर २ तारिखलाई 'अन्तर्राष्ट्रिय दासता उन्मूलन दिवस'को रूपमा मनाउने गरिन्छ। सन् १९४९ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको साधारणसभाले यस सम्बन्धि मस्याैदा पारित गरेपछि वार्षिक रूपमा डिसेम्बर २ तारिखमा विश्व दासता उन्मुलन दिवस मनाउने गरिन्छ। नेपालमा मानव अधिकार आयोग सहित अन्य सरकारी तथा गैरसरकार निकायहरूले यस दिनलाई दासता विरूद्ध जनचेतना फैलाउने खालका कार्यक्रमहरू आयोजना गर्ने गरेका छन्। स्वतन्त्र रूपमा बाच्न पाउने हरेक मानवको जन्मसिद्ध अधिकार हो। मानव विकासका लागि स्वतन्त्रता अपरिहार्य भएका कारण कुनै पनि बहानामा मानव जातिलाई दास बनाउनु अपराध हो। एक सभ्य समाज निर्माणका लागि हरेक व्यक्ति स्वतन्त्र हुनु आवश्यक छ। विश्व दासता उन्मुलन दिवस । मानिसहरूलाई कब्जामा लिइ व्यक्तिगत सम्पत्तिको रूपमा बेचबिखन गर्नु र नियन्त्रणमा लिइ काममा खटाउनुलाई दासता भनिन्छ। विश्वमा अहिले दासताको अवस्था कम भएको छ। कतिपय मानिसलाई व्यक्तिगत सम्पत्तिको रूपमा बेचबिखन गरिन्थ्यो भनेर अनाैठो लाग्न सक्छ। तर, केही दश पछाडी फर्किएर हेर्ने हो भने यसका थुप्रै प्रमाणहरू पाउन सकिन्छ। हामीले अहिले सबैभन्दा आधुनिक युगमा रहेको […]

विश्व एड्स दिवस

By Sajan Ghimire in अन्तराष्ट्रिय दिवस . November 30, 2022

विश्व एड्स दिवस। सन् १९८८ को डिसेम्बर १ तारिखदेखि विश्वव्यापी रूपमा मनाउन थालिएको 'विश्व एड्स दिवस' को ३४औं वर्ष आजबाट पुरा भएको छ। विश्वभर एचआईभी एड्सको संक्रमणबारे जनचेतना फैलाउने र यसबाट मृत्यु भएका व्यक्तिहरूको शोकका लागि यो दिवस मनाइने गरिन्छ। सरकारी तथा गैरसरकारी संस्था, स्वास्थ्य अधिकारीहरू तथा व्यक्तिगत सहभागितामा विश्वभर यो दिन जनचेतना फैलाउने दिनको रूपमा मनाइन्छ। यस दिवसको मुख्य उद्देश्य एड्सबाट संक्रमित हुनेहरूको संख्या घटाउन यसबारे शिक्षा फैलाउनु रहेको छ। ह्युम्यान इम्युनोडिफिसियन्सी भाइरस (एचआईभी)को संक्रमणका कारण हुने इम्युनोडिफिसियन्सी सिन्ड्रोम (एड्स) एक प्राणघातको रोग हो। यो भाइरसको संक्रमण भएपछि मानिसको रोगसँग लड्ने प्रतिरोधात्मक क्षमता घट्ने भएका कारण अन्ततः मृत्यु समेत हुन्छ। अहिलेसम्म संसारभर गरिएका अथक र अनवरत प्रयासका बाबजुद यो रोगको उपचार पत्ता लाग्न सकेको छैन। तर, प्रयास भने जारी नै रहेको छ। विश्व एड्स दिवस विश्व स्वास्थ्य संगठनले औंपचारिकता दिएका ११ वटा विश्व स्वास्थ्य अभियानमध्ये एक हो। यस सहित विश्व स्वास्थ्य संगठनले विश्व  स्वास्थ्य दिवस, विश्व रक्तदान दिवस, विश्व रोगप्रतिरोधात्मक सप्ताह, विश्व क्षयरोग दिवस, विश्व टोबाको विरूद्ध दिवस, विश्व हेपटाइटिस दिवस, विश्व एन्टिमाइक्रोबायल जनचेतना सप्ताह र विश्व बिरामी सुरक्षा दिवसलाई विश्व स्वास्थ्य संगठनले औंपचारिकता प्रदान गरेको छ। यी दिनहरूमा विश्वभर जनचेतना फैलाउने खालका कार्यक्रमहरू गर्ने गरिन्छ। विभिन्न अभियान र जनचेतनामूलक कार्यक्रमका बाबजुद पनि विश्वमा एड्स प्रमुख स्वास्थ्य चुनाैती रहँदै आएको छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनको पछिल्लो डाटा अनुसार २०२१ मा एड्सका कारण ६ लाख ५० हजार मानिसको मृत्यु भएको छ। त्यस्तै, सोही अवधिमा करिब १५ लाख व्यक्तिमा एड्स संक्रमित भएका छन्। २०२१ को अन्तिमसम्म विश्वभर करिब ४ करोड मानिसहरू एड्स संक्रमित भएर बाचिरहेका छन्। त्यसमा पनि करीब २ करोड ५ लाख मानिसहरू अफ्रिकी मुलुकका रहेको विश्व स्वास्थ्य संगठनको डाटा रहेको छ। एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूबाट रगत, आमाको दूध, वीर्य र योनि स्राव जस्ता विभिन्न शरीरका तरल पदार्थसँगको संसर्गबाट एड्स सर्ने गर्दछ। त्यस्तै, गर्भवति महिला एचआईभी संक्रमित भएको अवस्थामा गर्भमा रहने शिशुमा समेत एच.आई.भी. सर्ने जोखिम रहन्छ। तर, चुम्बन गर्ने, अंगालो हाल्ने, हात मिलाउने खाना तथा पानी लगायत व्यक्तिगत सामग्रीहरूको  आदानप्रदान गर्ने जस्ता सामान्य दैनिक सम्पर्कबाट  एचआईभी सर्न सक्दैन। यी हुन् एच.आई.भी. सर्ने जोखिम भएका क्रियाकलापः १. असुरक्षित यौन सम्बन्ध, २. यौन व्यवहारको सन्दर्भमा रक्सी र लागूपदार्थको हानिकारक प्रयोगमा संलग्नता, ३. दूषित सुई, सिरिन्ज र अन्य सुई लगाउने उपकरणहरूबाट औषधिहरूको प्रयोग, ४. असुरक्षित इन्जेन्सन ग्रहण, रक्त आदानप्रदान र चिरफारजन्य स्वास्थ्य प्रक्रियामा संलग्नता https://www.youtube.com/watch?v=io_PR1M6s5g

कसरी पत्ता लाग्छ  एच.आई.भी. एड्स ?

एचआईभी एड्स पत्ता लगाउने प्रक्रिया भनेको र्यापिड डाइग्नोस्टिक टेस्ट हो। अत्यन्तै छिटो परीक्षणको नतिजा देखिएपछि संयमितता र हेरचाह गर्न सहज हुने भएका कारण विश्व स्वास्थ्य संगठनले यो प्रक्रियालाई सबैभन्दा सहज र सुलभ भनि उल्लेख गरेको छ। यसका साथै व्यक्तिगत रूपमा पनि परीक्षण गरेर एचआईभी एड्स पत्ता लाग्न सक्छ। तर, एकै पटकको परीक्षणबाट संक्रमण पत्ता नलाग्ने विश्व स्वास्थ्य संगठनको ठम्याइ छ।

नेपालमा एच.आई.भी. एड्स

एच.आई.भी. लाई नेपालमा एक केन्द्रित महामारीको रूपमा चित्रण गरिएको छ। सन् २०११ मा १५-४९ वर्ष समूहका ०.३ प्रतिशत वयस्कमा एचआईभी संक्रमण पाइएको थियो। पछिल्लो तथ्यांक अनुसार नेपालमा ५० हजार २०० जना एचआईभी संक्रमित रहेका छन्। संक्रमित प्रत्येक चार जना मध्ये एक जनामा अुसरक्षित याैन सम्बन्धका कारण एच.आई.भी. संक्रमण सरेको पाइएको छ। ड्रग्स इन्जेक्सन गर्ने व्यक्तिहरू, पुरुषहरूसँग यौनसम्पर्क गर्ने पुरुषहरू, महिला यौनकर्मीहरू र भारतबाट आउने मौसमी श्रम आप्रवासीहरूसँगको शारिरिक सम्बन्धका कारण एचआईभी संक्रमणको जोखिम बढाइरहेको छ। नेपालमा १९९३ देखि नै यूए.सए.आइ.डी. ले एच.आई.भी. संक्रमण घटाउनका लागि नेपाल सरकारसँग सहकार्य गरेर काम गरिरहेको छ। नेपाल सरकार र यू.एस.ए.आइ.डी को सहकार्यले संक्रमित व्यक्तिहरूमा जनचेतना फैलाउने र रोग व्यापक हुन नदिन ठूलो योगदान गरिरहेको छ। यूएसएआइडीको प्रयासले नेपालमा यौन संचारित संक्रमण व्यवस्थापन र एचआईभी सम्बन्धी रोकथाम, हेरचाह, सहयोग र उपचार सेवाहरूमा पहुँच सुधार भएको छ। पछिल्ला वर्षहरूमा प्रमाण-आधारित जनचेतना र योजनाबद्ध रोकथाम लक्षित कार्यक्रमहरूको कार्यान्वयनले नयाँ संक्रमणहरू उल्लेखनीय रूपमा घटेका छन्। तर पनि सामाजिक विभेदका कारण यसको संक्रमण घटाउँदै जाने अभियानमा बाधा उत्पन्न भइरहेको छ। विश्व एड्स दिवस। सन् १९८८ को डिसेम्बर १ तारिखदेखि विश्वव्यापी रूपमा मनाउन थालिएको ‘विश्व एड्स दिवस‘ को ३४औं वर्ष आजबाट पुरा भएको छ। विश्वभर एचआईभी एड्सको संक्रमण’bout जनचेतना फैलाउने र यसबाट मृत्यु भएका व्यक्तिहरूको शोकका लागि यो दिवस मनाइने गरिन्छ। सरकारी तथा गैरसरकारी संस्था, स्वास्थ्य अधिकारीहरू तथा व्यक्तिगत सहभागितामा विश्वभर यो दिन जनचेतना फैलाउने दिनको रूपमा […]

फाल्गुनान्द जयन्ती

By Nepali Patro in चाडपर्व . March 20, 2017

नेपालको पूर्वीय लिम्बुवान क्षेत्रका किरात नेपालीहरुको महागुरु अर्थात् महान नेताको उपनामबाट इतिहासमा चिनिनुहुने एक धार्मिक किराते नेताको नाम फाल्गुनान्द लिङ्गदेल हो |नेपालका लिम्बु जातिका नेपालीहरुमाझ आफ्नो मौलिक धर्म र किरात जातको सामाजिक, सांस्कृतिक एवं धार्मिक उत्थान र विकासको निमित्त उनले गरेका योगदान तथा उपदेशहरुका कारण लिम्बु-किरात जातिका धार्मिक गुरु अर्थात् नेता फाल्गुनान्द लिङ्गदेल निकै चर्चित तथा प्रशंसनीय छन् | सन् १८८५ अर्थात् वि.सं.१९४२ मा आजैको दिन कार्तिक २५ गते जन्मिएर सन् १९४९ अर्थात् वि.सं. २००६ मा बित्नु भएका किरात नेता फाल्गुनान्द लिङ्गदेल एक नेपालका ऐतिहासिक महत्व र परिचय बोकेका महापुरुष हुन् |धेरै लामो समयसम्म गुमनाम भई इतिहासको गर्भमै अस्तित्व विलिन हुन लागेको किरात धर्म,संस्कृति, जात र सभ्यतालाई यिनै महापुरुषले उज्जागरण गरी नेपाली इतिहासको मूलधारमा उभ्याएका थिए | यिनले दिएका अनेकन ज्ञान र उपदेशमध्ये परापूर्वकालमा नेपाली समाजमा कुनैपनि जन्म, विवाह तथा मृत्युपश्चात् गरिनुपर्ने कर्मकाण्ड, पूजा इत्यादिका निमित्त गरिने पशुबलि आदि गरिनु नहुने उनको उपदेशका कारण आजसम्म पनि सबै धर्म र जातिका नेपाली मानिसले पनि यिनको विचारलाई अनुकरण गर्ने र सम्झिने गरेका छन् |किरात धर्म र संस्कृतिको संस्थागत स्थापना, विकास र प्रवर्द्धनको लागि यिनले मठमन्दिरहरु अर्थात् किरात भाषामा ‘मानघिम’ र हस्त अभिलेखसमेत् बनाउन भ्याए | जसले किरात धर्म, संस्कृति र जातको अस्तित्व बचाई राख्न र अगाडि बढाउन र राष्ट्रिय पहिचानमा ल्याउन चुनौतीपूर्ण योगदान दिलाए | तसर्थ तीनै महापुरुष फाल्गुनान्द लिङ्गडदेललाई किरात समुदायले मात्र नभई राष्ट्रले समेत् हरेक वर्ष सम्झिने गर्दछ |नेपालको पूर्वीय लिम्बुवान क्षेत्रका किरात नेपालीहरुको महागुरु अर्थात् महान नेताको उपनामबाट इतिहासमा चिनिनुहुने एक धार्मिक किराते नेताको नाम फाल्गुनान्द लिङ्गदेल हो |नेपालका लिम्बु जातिका नेपालीहरुमाझ आफ्नो मौलिक धर्म र किरात जातको सामाजिक, सांस्कृतिक एवं धार्मिक उत्थान र विकासको निमित्त उनले गरेका योगदान तथा उपदेशहरुका कारण लिम्बु-किरात जातिका धार्मिक गुरु अर्थात् नेता फाल्गुनान्द लिङ्गदेल निकै चर्चित […]