‘यात्राको लय’मा पोखिएका नियात्रा संस्करणको मर्म - nagariknews.nagariknetwork.com

’यात्राको लय’ नियात्रा–सङ्ग्रहका नियात्राकार प्रदीप सापकोटा हुन। प्रदीप सापकोटाको ’यात्राको लय’ पढ्दै जाँदा पाठकको मनमा यौटा चलचित्र जस्तो दृश्य खुल्छ। यो कुनै साधारण यात्राको कथा होइन - यो यौटा समयको साक्षी बनेको मन र मुटुको यात्रा हो; जहाँ सडकको धूलोभित्र युद्धको छायाँ र मानवीयता दुवै घुलमिल छन्।यात्रा भनेको केवल एक स्थानदेखि अर्को स्थान पुग्नु मात्र होइन- यो त आफ्नै भित्री आवाज सुन्ने, इतिहाससँग हात मिलाउने, प्रकृतिसँग आँखा जुधाउने अनि समाजको मनोदशा नियाल्ने एउटा जीवन–कथा हो। यस नियात्रासङ्ग्रहमा, लेखकले १७ वटा यात्रालाई शब्दका बुट्टामा पिरोएर एक गहिरो काव्यात्मक माला बनाएका छन्।यी यात्राहरूमा कति ठाउँहरूका पग्लिएका हिउँजस्तै स्मृतिहरू छन्, कति ठाउँमा धुलोले ढाकेको इतिहासको गन्ध छ, कतै ताजगीको हावा छ, कतै आँखा रसाउने सामाजिक यथार्थको चित्रण छन्।सकसपूर्ण यात्राको सुखद उत्कर्ष: संघर्षको उज्यालोपहिलो यात्रा, जुन सकसले शुरू हुन्छ र उत्कर्षमा पुग्छ -उकालो बाटो, दम्का घाम, थकित श्वास, तर अन्त्यमा गन्तव्यले दिएको मिठो सन्तोष। “सकसको पसिनामा फुलिएको खुसी - त्यही हो यात्राको असली अर्थ।”जीवनको संघर्षलाई सहर्ष अँगाल्ने भाव।लेखकको वर्णनको शैली अत्यन्त सजीव छ शुरुवाती दृश्यमा देखिएको सशस्त्र गस्ती, चेकपोस्टको कठोरता र यात्रुको निर्दोष आत्मासँग भएको अपमान नियात्राको भावात्मक केन्द्र हो। लेखकले यहाँ अनुप्रासको सौन्दर्यभन्दा पनि भावको निखारलाई महत्त्व दिएका छन् - प्रत्येक घटना स्वाभाविक, असजिलो र सत्य उभिएको छ। यात्रा अघि बढ्दै जाँदा नियात्राले भावको गहिरो तलतिर पखेटा फैलाउँछ। युद्धको करकरीबीच पनि मानिसको मानवीयता अझै बाँकी रहेको झल्को अफिसरको व्यवहारबाट पाइन्छ।यात्रामा लेखकले प्रकृतिका बिम्बहरू पनि कुशलतापूर्वक पिरोलेका छन्- “समथर फाँट हरियाली बुट्यान महेन्द्र राजमार्गको दायाँबायाँ आँखा बिछ्याउँदै छु म...” यसले नियात्रामा दृश्यचित्रणको अलङ्कार थपेको छ ।बाटोकोहरियाली, चिसापानीको पुल, शुक्लफाँटको वन्यजन्तु आरक्ष- यी सबैले यात्रालाई केवल गन्तव्यसम्मको नाप मात्र होइन, आँखाको उत्सव बनाउँछन्।“टनकपुरमा दुखेको मन” - नियात्रामा बग्ने पीडा र राष्ट्रचेतना;प्रदीप सापकोटाको यात्राको लय भित्रको “टनकपुरमा दुखेको मन” नियात्रा केवल एउटा भ्रमणको नोट मात्र होइन, यो एउटा समय, भूगोल र राष्ट्रको आत्माको दर्सन हो ।भावको गहिराइ र साहित्यिक बिम्बहरूः नियात्रा आरम्भमै लेखकले महेन्द्रनगरको ऐतिहासिकता र रेडक्रसको जमघट स्मरण गर्दै यात्राको पृष्ठभूमि तयार पारेका छन्। “म युद्ध जितेको सिपाही जस्तो थिए” जस्ता पंक्तिहरूले उनीभित्रको हर्ष, रहर र उन्मादलाई अत्यन्त काव्यात्मक ढङ्गले उतारेका छन्।यात्रा अघि बढ्दै जाँदा भीमदत्त पन्तको सालिकको दर्शनमा आएको श्रद्धा र विगतको स्मृतिले इतिहास र वर्तमानको सेतु बाँधिदिन्छ। “किसानका अगुवा, अन्याय र भेदभाव पटक्कै नसहने पन्त ... उनको उच्च योगदानप्रति नतमस्तक बन्दै ...” यस्ता वाक्यहरूमा राष्ट्रभक्तिको उज्यालो भाव प्रकट हुन्छ। तर टनकपुरको बाँधमा पुगेपछि त्यो उज्यालो भाव तुरुन्तै बादलले ढाकेको आकाशमा बदलिन्छ।“मेरो राष्ट्रवादी जोश आक्रोशमा बदलियो, पीडाले मनभत्तो ...”यही क्षणबाट नियात्राको लय उग्र, व्यथित र घनीभूत हुन्छ। लेखकले बाँधको दृश्यलाई क्यामेराको फ्रेम जस्तो वर्णन गरेका छन्।अलंकार र सिंगारको प्रयोगःलेखकले वर्णनमा रूपक र प्रतीकको कसीको प्रयोग गरेका छन्ः“टनकपुरको पानी जस्तो चिसियो मेरो मनको चहलपहल” - रूपकको सजीव प्रयोग, जसले भावलाई प्रत्यक्ष स्पर्शनीय बनाउँछ।“निन्द्रा देवीको चरण कमलमा पुग्छौं” - मानवीय क्रियालाई दिव्य रूपमा सजाउने अलंकार।“राष्ट्रमाथि मडारिएको कालो बादल” - असन्तोष र निराशाको प्रतीकात्मक बिम्ब।यस्ता पंक्तिहरूमा नियात्रा एक साधारण प्रतिवेदनभन्दा बढी काव्यात्मक गद्यमा परिणत भएको छ।राष्ट्रचेतना र पीडाको संगम;टनकपुरको बाँधले निम्त्याएको नेपाली भूभागको डुबान, भारतीय सुरक्षाकर्मीको दुर्व्यवहार, र राजनीतिक नेतृत्वको दुर्बलता - यी सबैले लेखकको मनमा विद्रोहका छालहरू उठाउँछन्। “राष्ट्रमाथिको नग्न बलात्कार र प्रतिक्रियाविहीन भएर हेर्नुबाहेक के गर्न सक्थे र?” यस्तो भावोक्तिले नियात्रालाई सिर्फ भोगाइ नभई राष्ट्रचेतनाको दस्तावेज बनाउँछ।लेखकको दृष्टि केवल बाँधको भौतिक संरचनामा सीमित छैन।“टनकपुरमा दुखेको मन” पढ्दा पाठकको आँखा अगाडि एउटा महाकाव्यिक दृश्य खुल्छ -कञ्चनपुरको धूलो, भीमदत्तको सालिकको छायाँ, महाकालीको पानीमा बगिरहेको पीडा, बाँधको छेउमा उभिएको असहाय नेपाली यात्रु... यी सबैले नियात्रालाई भावप्रधान चित्रपुस्तक बनाएका छन्। यसैले, “टनकपुरमा दुखेको मन” केवल व्यक्तिगत यात्रा होइन - यो राष्ट्रको घाउको गाथा हो, जसलाई प्रदीप सापकोटाको काव्यात्मक गद्यले अमर बनाइदिएको छ।“गाजाको दह रपिँढीकोबास” – द्वन्द्वकालको नियात्रामा भेटिएको प्रकृति, पीडा र मानवतायो नियात्रा पढ्दा पाठक केवल एक यात्रु हुँदैन -  उहाँसँगै गाजाको दह पुग्छ, पिँढीमा सुत्छ, चिसो जंगल पार गर्छ र त्यही वातावरणको भय, सौन्दर्य र समयको घाउ अनुभव गर्छ।गाजाको दह र आत्मशान्ति;अन्ततः पुगिन्छ - गाजाको दह।यहाँ लेखकको थकान हराउँछ, आँखामा चमक आउँछ। धवलागिरी–माछापुच्छ्रे शृङ्खलाहरूको दर्शन, पोखरीको अद्भुत शुद्धता, बुढाबाको लोककथा, अनि अचानक भेटिएका जनगायक जीवन शर्मा - यी सबले नियात्रामा एउटा सांस्कृतिक र मानवतापूर्ण मोड ल्याउँछन्। “जनताको पीडा गीतको माध्यमबाट ओकल छन् ... गीतको लयमा बाटो हराए जस्तो बनाएको यो प्रसङ्ग नियात्राको सबैभन्दा उज्यालो बिन्दु हो।पिँढीको बास र गहिरो अनुभूति;रात पर्नु, जङ्गलको नजिकको गाउँमा पुगेपछि भेटिएको मानवीय हार्दिकता -गोठालोको घर, आगोको न्यानो, उवा–घिउको स्वाद, अनि पिँढीमा सुत्दा आएको अर्ध–त्रास, अर्ध–शान्ति।आकाशको गर्जनसहितको त्यो भयावह दृश्य।”त्यो रातको अनुभव - पिँढीमा राखिएको ओछ्यानमा निन्द्रा आउन नसक्नु, द्वन्द्वकालको भयमा निदाएका गाउँको करुण शान्ति- नियात्राको अन्तिम गहिरो चित्र हो।साहित्यिक मूल्य र प्रभावःभावना र तथ्यको मिश्रणः यथार्थ र अनुभूति दुवै सन्तुलित छन्।“गाजाको दह र पिँढीको बास” केवल एउटा यात्राको लेखाजोखा होइन।यो भनेको - द्वन्द्वले आहत बनाएको राष्ट्रको एउटा टुक्रा, प्रकृतिको अमिट सौन्दर्य र लोकजीवनको सरल हार्दिकता, अनि एउटा संवेदनशील मनको भोगाइको दस्तावेजहो।लेखकले जस्तै हामी पनि अन्त्यमा त्यही अनुभूति लिएर फर्कन्छौँ -थकित शरीर भए पनि मनमा एउटा गहिरो छाप, एकैचोटि दुःख, गर्व, आक्रोश र स्नेहको रसले भिजेको छाती।यो नियात्रा नेपाली साहित्यमा एउटा मार्मिक–सुन्दर योगदान हो, जसले द्वन्द्वको समयका बाँचिएका इतिहास र मानवीय आत्माको उज्यालो पाटो दुवैलाई एकैसाथ कोरिदिन्छ।“पहिलो गल्कोट यात्राको बकपत्र” – यात्रामा इतिहासको गन्ध, प्रकृतिको मोहकता र मानवीय आत्मीयतायो बकपत्र पढ्दा लाग्छ - लेखक आफैंसँगै यात्रु भएर गल्कोटतिर हिँडिरहेका छौँ। यात्रीको आँखाबाट देखिएको प्राकृतिक छटासँगै इतिहासको गाथा, मानवको सादगी, अनि गाउँले आतिथ्यको स्वाद सबै मिसिएको छ।२०६० साल भदौको अन्त्यतिर संकटकालको समय। यस्तो कठीन परिवेशमा पनि लेखक आफ्नो सेवायात्रा पूरा गर्न निस्कन्छन्। बाग्लुङ सदरमुकामबाट गल्कोट नरेठासी जाने बाटो केवल भौगोलिक दूरी मात्र होइन - यो भनेको ऐतिहासिक र सांस्कृतिक यात्रा हो। “पहिलो राजा आनन्द बम मल्लको समय विक्रम संवत १६३० ... गल्कोटे मल्ल राजाको दरबार यसको प्रमाण हो।”यस्ता जानकारीले बगपत्रलाई इतिहाससँग गाँसिएको यात्रावृत्तान्त बनाएको छ।दृश्य र बिम्बको वैभव;लेखकले बाटोको दृश्यलाई क्यामेरामा कैद गरेझैँ शब्दमा कोरेका छन्।“धौलागिरी हिमाल मुस्कान छरिरहेको।”“घोडा घण्टी बजाउँदै उक्लँदै छन्, बाटामा खच्चरको गन्ध मिसिएको छ।”“नरेठाँटी बजारका ढुङ्गा छापेको बाटो र मुस्लिमहरूको चुरा–धागाका पसल।” यी बिम्बहरूले यात्राको थकान बिर्साउँछन् र पाठकलाई त्यहीँको वातावरणमा पुर्या्उँछन्।यात्रामा भेटिएका मान्छे - टिकाजीको आत्मीयता, बाटोमा भेटिएका होटलवालाहरू, रेडक्रसका स्थानीय प्रतिनिधिहरू, स्कुलका शिक्षकहरू - यी सबैसँगको संवादले यात्रामा मानवीय “केयर सिंह दाजुका अनुसार ... ती दाजुभाइको आत्मीयता र आतिथ्य सत्कार सम्हालिन सकिन।” यही आत्मीयता बकपत्रको मेरुदण्ड जस्तै छ।यथार्थ र अनुभूतिको समिश्रणः यात्रीको आँखाबाट देखिएको दृश्य, सुनेको इतिहास, अनुभूत गरेको थकान र खुसी सबै मिसिएको छ।काव्यात्मक भाषाः सामान्य यात्रा पनि कविताजस्तो अनुभवमा परिणत हुन्छ - “प्रकृतिले आफ्नो घुम्टो उगारिन्।”सांस्कृतिक गहिराइः गल्कोटको इतिहास, जनजीवन, मन्दिर, विद्यालयको अवस्था - सबैले बकपत्रलाई स्थानीय अध्ययनको दस्तावेज बनाउँछ।यात्राको अन्तिम भावःदिउँसोको थकान, साँझको चिया, रातको आतिथ्य अनि गल्कोटको न्यानोपन... “मायाको थालमा स्नाई हातहरूले पस्केको मिष्ठान्न भोजनको तृप्तिसँग थकाइ मेटाएर आनन्दको ओछ्यानमा मीठा सपना देख्दै कतिबेला निदाएछु म।”यो पंक्तिमा बगपत्रको सम्पूर्ण यात्रा सँगालिएको छ- थकानपछि पाएको आत्मीयताको सुख।“पहिलो गल्कोट यात्राको बकपत्र” केवल एक अफिसियल यात्रामात्र होइन। इतिहाससँग जोडिएको सांस्कृतिक दस्तावेज हो। प्रकृतिसँग संवाद गरेको कवितामय यात्रा हो,र मानवीय माया र सादगीको गाथा हो।“आँखाको दूरबिनबाट मधेसने नियाल्दा” – पहाडको आँखाबाट मधेसको मलिन मुहार;यो यात्रा–वृत्तान्तमा लेखकको दृष्टि केवल यात्राको विवरणमा सीमित छैन। उनले सडकका घुम्ती, नदिका धार, पहाडका चोटाहरू मात्र हैन, मधेसका बस्तीहरूमा देखिएका आँसु र श्वास पनि टिपेर ल्याएका छन्। यसकारण यो लेख केवल यात्राको दस्तावेज होइन, मधेसको सामाजिक यथार्थको आत्मदर्शन हो।यात्राको आरम्भ र भौगोलिक सन्दर्भःपोखरादेखि काठमाडौंको थकानपछि अचानक आएको फोनले लेखकलाई बाढीपीडितका लागि महोत्तरी पठाउँछ। बानेश्वर, कोटेश्वर, बनेपा हुँदै बीपी राजमार्गको सुन्दरता, रोशीको बहाव, सिन्धुलीगढीको इतिहास - यी सबैले बाटोमा भौगोलिक र ऐतिहासिक आयामको रमणीयता थप्छन्। “रोशी खोलाको तिरैतिर लमतन्न परेको बाटो, खोला रोसी पनि एकनास सुसाउँदै आफ्नो गन्तव्यतिर यात्रा गरिरहेको छ।”यात्रा वर्णनमा यस्तो काव्यात्मकता छ कि पाठकले आँखा बन्द गरेर पनि दृश्यको आभास पाउँछ।सौन्दर्य र पीडाको दोहोरो तान;पहाडको सौन्दर्यले लेखकलाई मोहित पार्छ - “आहा कस्तो पहराको निरजन स्थानबाट झरेको मनोरम झरना सबैको मन त्यतातिर मोडियो।” तर यो सौन्दर्यको बीचमा उनले मान्छेको पीडा नियाले - “गरिबीको चपेटामा परेको आम मान्छेको जिन्दगी जस्ता तर्पण विचलित छैनन्।”यसरी बकपत्रमा रूप सौन्दर्य र कुरूप यथार्थको घुम्तीहरू एकसाथ खुल्छन्।मधेसको बस्तीमा प्रवेश - मानवीय वेदनाको झट्का: मगोपालपुरका मुसहर र चमार बस्तीमा पुगेर उनले पाएका दृश्यहरू झनक्कै हृदय स्पर्शी छन्।बाढीले बगाएका घर,ज्याला बुनी जीविकोपार्जन गर्ने तर नागरिकता नपाएका परिवार, नाङ्गा बालबालिका पोखरीमा पौडिरहे, भैंसीमाथि सवार,फोहोरमै ठिङ उभिएको बाल्यकालको भविष्य।“मेरा परेला चिसिएका थिए, शब्दमा वर्णन गर्न नसकिने त्यहाँको परिवेश देखेँ।”“के बालबालिका के युवा युवती के वृद्धवृद्धा- लुगा पनि थिएन मुसहर बस्तीमा ५० जति घरधुरी रहेछन्।”यी शब्दहरूले पाठकलाई बस्तीभित्र पुर्यानउँछन्, जहाँ जीवनको गन्ध घाम, धुलो र आँसुमा मिसिएको हुन्छ।सामाजिक–राजनीतिक प्रश्नःलेखक केवल दृश्य वर्णनमा थुनिएका छैनन्। उनी आफ्नै मनसँग संवाद गर्छन्, प्रश्न गर्छन्- किन नागरिकताको महत्त्व उनीहरूलाई राज्यले बताउन सकेन?किन स्थानीय राजनीतिक दलहरूले उनीहरूको जीवनमा सुधार ल्याउन सकेनन्? किन विकासका वाचा केवल भाषणमै सीमित छन्?“नेता पुज्नु र ढुङ्गा पुज्नुमा फरक के?”यो प्रश्नले बगपत्रलाई साधारण यात्रा लेखभन्दा सामाजिक चेतनाको दस्तावेज बनाएको छ।लेखनको शैली र प्रभाव;भाषाः संवादात्मक, भावुक, कतैकतै काव्यात्मक। शैलीः यात्रावर्णन + सामाजिक निबन्धको मिश्रण।विशेषताः यात्रामा देखिएको प्राकृतिक रमणीयता र सामाजिक कुरूपतालाई समान वजनमा उतारिएको छ।मानवीय संवेदना लेखको मुटु हो - “मेरा परेला चिसिएका थिए” जस्ता वाक्यहरूले लेखकको मनोदशा प्रत्यक्ष देखाउँछन्। बगपत्रमा आँखा मात्र होइन, मनको दूरबिन पनि प्रयोग भएको छ।“आँखाको दूरबिनबाट मधेस नियाल्दा” एक यात्राको बहाना बनेको छ।मधेसको साँचो अनुहार देखाउने दर्पण बनेको छ। जहाँ गरिबीकोकारुणिक तस्वीर देखाइएको छ ।“दार्जिलिङ हुँदै मिरिकसम्म” - यात्रामा देखिएको सौन्दर्य र सवालको संगम;यो यात्रा–वर्णन पढ्दा लाग्छ - लेखकले आँखामा जुनको उज्यालो लिएर यात्रा सुरु गरेका छन् र बाटोमा भेटिएका सौन्दर्य र सवालहरू मनको डायरीमा टिप्दै गएका छन्। यहाँ केवल दृश्यको वर्णन छैन, इतिहास, संस्कार, भाषा, कला, राजनीति र भावनाहरूको मिश्रण छ।यात्राको मनोभूमिका – जुनसँगको संवादलेखकको सुरुवात नै काव्यात्मक छ- “आकाशमा चम्कने जुनले रुन्छे मुख लाएको मैले आजसम्म देखेको थिइन। यात्रामा म पनि जुन जस्तै हुन्छु।”यात्रा लेखकको लागि केवल भौतिक सरकस होइन, आत्माको सफर हो। उनी जुनसँग मित लाउने मनस्थितिमा छन्। यसैले लेखभर भावना र सौन्दर्यको संवेदनशील दृष्टि छ।दार्जिलिङ – इतिहास, संस्कृति र सौन्दर्यको गहिरो नियालोदार्जिलिङको वर्णनमा लेखकले केवल पर्यटकको आँखाले मात्र होइन, इतिहासविद् र साहित्यप्रेमीको आँखाले पनि हेरेका छन्।“झन्डै ६,९८० फिटको उचाइमा युनेस्कोको सम्पदामा सूचीकृत रेलवे।”“कन्चनजङ्गाको छहारीमा बसेको सहर, ब्रिटिशकालीन भव्य भवनहरू।” “भानुभक्त आचार्यको सालिक अगाडि फोटो खिच्दा नेपाली भाषाको योगदान सम्झेर गर्व।”त्यसमा स्थानीय व्यक्ति मोहन प्रधानसँगको संवादले सांस्कृतिक विविधता र जनसंख्या संरचनाबारे यथार्थ थपेको छ - नेपाली भाषी बहुल, बङ्गाली, रङ्गपुरी, नागपुरी, भोजपुरी आदि मिलेर बनेको बहुभाषिक समाज।साहित्य र सिर्जनाको गर्वःदार्जिलिङमा हिँड्दा लेखकले इन्द्रबहादुर राई, पारिजात, हरिभक्त कटुवाल, अम्बर गुरुङ जस्ता स्रष्टाहरूको योगदान सम्झेर गर्व गरेका छन्।सौन्दर्यका बीचका उदासी - अव्यवस्था र फोहोरको चोट।दार्जिलिङलाई केवल “पहाडको रानी” भनिए पनि लेखकले एउटा यथार्थ नियालेका छन् - “सुन्दर दार्जिलिङ सुनेजस्तो होइन, अलि फरक पाए - फोहोर, अव्यवस्थित बस्ती र गल्ली पनि छन्।”यात्राको रमाइलोपनका बीचमा यस्ता वाक्यहरूले पाठकलाई अवास्तविक रोम्यान्टिसिजमबाट बचाउँछ।मिरिक – सफा सौन्दर्य र मनको तुलनामिरिकमा पुग्दा लेखकले फेरि सौन्दर्यको एउटा फरक रूप भेट्छन्- चाक्लो चिया बगानहरू,हिरोको बेहुली जस्तो बस्ती,झिल, डुङ्गा बिहार, बौद्ध गुम्बा,सफा सडक, प्लास्टिक झोलामा प्रतिबन्ध।यही बेला उनी आफ्नै देशको व्यवस्थालाई सम्झेर उदास हुन्छन।“हाम्रो पोखरा स्थित फेवाताल बेगनास तालको फोहोर र अस्तव्यस्तलाई तुलना गरे... अनि हाम्रो देशको अव्यवस्था सम्झेर दिक्क माने।”लेखनको प्रभावःशैलीः यात्रावर्णन, स्मृतिलेखन र सामाजिक टिप्पणीको मिश्रण।भाषाः भावनात्मक, संवादात्मक, कतै कतै काव्यात्मक। सन्देशः यात्राले केवल दृश्य होइन, देश र समाजको अवस्था नियाल्ने आँखा दिन्छ। विशेषताःइतिहास–सांस्कृतिक सन्दर्भको समावेश।साहित्यिक व्यक्तित्वप्रति सम्मान। सौन्दर्यको वर्णन र यथार्थको आलोचनाको सन्तुलन।“दार्जिलिङ हुँदै मिरिकसम्म” केवल एउटा रमाइलो यात्राको डायरी होइन।देशको यथार्थ नियाल्ने भावुक मनको लेखाजोखा हो। कतै पुनरावृत्ति भएका वाक्य हटाएर लेख अझै प्रवाहशील बनाउन सकिन्छ।जहाँ लेखकको कलमले दुःखको धुलोभित्र आशाको फूल फुलाएको छ।“सुकुटेको साहित्यिक पल” – यात्राको रमाइलो र साहित्यको संगमयो यात्रा–वर्णनले हामीलाई केवल एउटा पिकनिकको रमाइलोमा मात्र लैजान्न। यसले हामीलाई साहित्यिक मनहरूको धड्कनमा यात्रा गराउँछ। बाटोको यथार्थ – रमाइलो र धुलो दुवै / धुलिखेल, पाँचखाल, दोलालघाट हुँदै सिन्धुपाल्चोक जाने बाटोको वर्णन गर्दा लेखकले रमाइलो मात्र होइन, “वरपरका दृश्यले कुनै खुसी दिएन... नदी धमिलो छ सायद नदीको दोहनको कारणले होला।”यात्राको उज्यालो र छायाँ दुवै पक्ष यसरी देखिनु लेखको विश्वसनीयता र गहिराइ हो।सुकुटेको आगमन – उन्मुक्तताको माहोलसुकुटे पुगेपछि यात्राको मुड बदलिन्छ।रिसोर्टको साधारण तर रमणीय वातावरण;कलकल बग्ने भोटेकोशी,युवाहरूको नाचगान,पिङ, टेबल टेनिस, स्विमिङ पूल- यी सबैले उत्सवको रङ थप्छन्।लेखकले यसलाई केवल दृश्यको रूपमा होइन, मनको हलचलको रूपमा टिपेका छन्। “सर्जक मन हो। राम्रैसँग केलाउँछन् बिस्कुन सायद... हल्का सोमरस आफै आफै प्रबन्ध गरेपछि झन् रमाइलो हुने नै भयो नि।”साहित्यिक भेटघाटको आत्माअर्को दिन बिहान साहित्यिक कार्यक्रम सुरु हुन्छ।कवि, कथाकार, समीक्षकहरूको साझा वाचन,विशिष्ट जीवन सदस्यताको प्रमाणपत्र वितरण,लेखकले पनि आफ्नै कविता‘मायाको अनुपस्थितिको पीडा’ वाचन गर्नु -यी सबैले यात्रालाई सिर्जनात्मक गहिराइ दिएका छन्। “वाचन भएका सिर्जनाहरू विषयगत विविधतायुक्त चटनी थिए तिनमा कृष्टता र बोजिला झर्को लाग्दा थिएनन्।” यात्राको भावनात्मक प्रतिफल,लेखकले यात्राको मर्म गहिरोसँग अनुभूत गरेका छन्- यात्राले मनमा रचनात्मकता जगाउँछ,नयाँ चिनजान र प्रेरणा दिन्छ,थकानको साटो ऊर्जा र स्मृतिको कोष थप्छ।“यात्राले रचनात्मक क्रियाशीलमा बढुवा दिन्छ, प्रेरणा र ऊर्जा दिन्छ - यो मेरो मनको भोगाइ हो।लेखनको शैली र विश्लेषणः शैलीः आत्मकथ्यात्मक यात्रावर्णन। भाषाः सरस, संवादात्मक, भावनात्मक।विशेषताःबाटोको दृश्य–अवस्था,सहयात्रीसँगको चिनजान,साहित्यिक माहोलको जीवन्त चित्रण।लेखकले प्रत्येक दृश्य र क्षणलाई काव्यात्मक भावनामा मिसाएर लेखेका छन्। कुनै ठाउँमा वाक्य लामा भए पनि यसले यात्राको प्रवाह दिन्छ।“सुकुटेको साहित्यिक पल” केवल एक पिकनिकको स्मरण होइन। साहित्यकारहरूकोआत्मीयता, यात्राको रमाइलो, बाटोको यथार्थ र समाजको तिक्तता,रचनात्मकताको प्रेरणा- यी सबैको संगम हो।वाक्यहरू कहिलेकाहीँ धेरै लामो र जटिल छन्- छोटो अनुच्छेद र स्पष्ट संरचना राखे लेख झन् प्रभावकारी हुने थियो।केही प्रसङ्गहरू पुनरावृत्त छन्- तिनलाई संक्षेप गर्दा लेख अझै प्रवाहशील बन्छ।लेखकको यात्रामा डुबेर हामी पनि महसुस गर्छौं-“आहा हाम्रो धर्ती कति सुन्दर छ...”अनि बोध हुन्छ - यात्राले मन र शब्द दुवैलाई नयाँ आयाम दिन सक्छ।यात्रामा लेखकले प्रकृतिका बिम्बहरू पनि कुशलतापूर्वक पिरोलेका छन्।समीक्षात्मक दृष्टिले नियात्रामा रूपक र प्रतीकको प्रयोग पनि उल्लेख्य छ।यात्रा केवल शारीरिक दूरीको मापन होइन  -  यो नियात्रा समयको आर्तनाद सुन्ने हृदयको प्रयत्न हो। काठमाडौँदेखि कञ्चनपुरसम्मको उबडखाबड बाटो, चेकपोस्टको डर, युद्धको त्रास, मानवीय व्यवहारका उज्याला र अँधेरा दुवै पक्षहरू - यी सबैले नियात्रालाई समाजको प्रतिविम्ब बनाएका छन्।सारमा, सापकोटाको लेखनीमा यात्राको सजीवता, युद्धकालको पीडा, मानवीयताको प्रकाश र प्रकृतिको हरियाली एकैसाथ लयमा गुन्जिएका छन्।यो नियात्रा पढेपछि पाठकको मनमा यथार्थको छड्के र सौन्दर्यको चिसो झल्को एकैचोटि झल्किन्छ।साहित्यको मूल्याङ्कनको दृष्टिबाट, भाव–बिम्ब–अलंकारको सन्तुलित प्रयोग, काव्यात्मक वाक्यविन्यास, र आत्मीयताको धारा यस नियात्रालाई नेपाली नियात्रा साहित्यमा स्मरणीय पङ्क्तिमा उभ्याउँछ।टनकपुरमा दुखेको मन: सीमाको संवेदनासिमानाको धुलोमा उभिँदा लेखकको मन पीडित हुन्छ।बजारको कोलाहलभित्र पनि कुनै अदृश्य चीसो छ, जुन मातृभूमिको सम्झनासँग मिसिन्छ।“सिमानाको पर्खालले मनको पर्खाल पनि खडा गरिदिएको जस्तो अनुभूति।” गहिरो आत्मस्वर र संवेदनशीलता।भावनामा डुबेर यथार्थको केही पक्ष हल्का छ।पहिलो गल्कोट यात्राको बकस पत्र: स्मृतिको उज्यालोगल्कोटका बस्तिहरूमा बलकाकालको गन्ध मिसिएको छ। “बाकसको पुरानो चिठीले बाल्यकालको हात समात्यो।”सकारात्मक: आत्मीयता र स्मृति बिम्बको प्रयोग।मधेसका पराल, खेत, घाम - “परालमा सुतिरहेको सपना” - यही एक वाक्यले सम्पूर्ण चित्रण समेट्छ।श्रमको कदर र यथार्थको स्वीकारोक्ति।भावनात्मक प्रवाहले कहिलेकाहीँ विश्लेषणको स्पष्टता ढाकेको छ।नेपालको स्वीजरल्याण्डमा एक पाइला: हिमालको गौरवउकालोको हावा, उपत्यकाको रमणीयता - लेखकको शब्दमा काव्य घुलिएको छ।“नेपालका आँखामा अझै उज्यालो बाँकी छ।”देशप्रेम र प्रकृतिप्रतिको श्रद्धा।कतैकतै वर्णन अत्याधिक भएर मौलिकता कम भएको अनुभूति।दार्जिलिङ हुँदै मिरिकसम्म: इतिहासको कुहिरो र बगानको हरियालीदार्जिलिङको चिया बगान, मिरिकको झिल, भानुभक्तको सालिकमा रोकिएको दृष्टि -लेखकले यहाँ सौन्दर्य मात्र होइन, अव्यवस्थाको चसक्क घोच्ने दृश्य पनि देखाएका छन्। “साहित्यका देवताहरूका पाइला पछ्याउँदै हिँड्दा, मेरो आफ्नै पाइलाहरू इतिहासको पानामा अड्किए।”सौन्दर्य र यथार्थको संगम।वर्णन केही ठाउँमा विस्तार बढी।सुकुटे साहित्यिक यात्रा: भोटेकोसीको छालसँग कविताभोटेकोसी किनारका साहित्यिक उत्सवमा शब्दहरूलाई नदीमा बगाउने अनुभूति— “भोटेकोसीको छालमा मिसिएका हाम्रा पद्यहरू।”प्रकृति र साहित्यको अद्भुत मेल।समयरेखाको क्रम कतैकतै अस्पष्ट।यात्राको लहरीमा लहरिँदै मकवानपुर गढी: इतिहासको हृदयमा उभिँदाको गर्वअन्तिम यात्रा - मकवानपुर गढी।सिर्जनशील नजरले हेर्दा, यो केवल एउटा गढी होइन, राष्ट्रको गर्वको शिला हो।सेनवंशी राजाहरूको इतिहास, पृथ्वीनारायण शाहको साहस, गढीको पर्खालले बोकेको वीरताको गाथा - सबैलाई शब्दको रङमा रंगाइदिएका छन्। “पर्खालको प्रत्येक ढुंगाले मलाई भनेको जस्तो लाग्यो- हामी अझै जिउँदैछौँ।”ऐतिहासिक गहिराइ, स्थानीय सौन्दर्य र भावनात्मक जोडको उत्कृष्ट संयोजन।बिम्बहरूको घनत्वले कहिलेकाहीँ यात्राको सरल प्रवाहलाई जटिल बनाएको छ।समग्र नियात्रासङ्ग्रहको मूल्यांकनःभाषिक सौन्दर्य शब्दहरूमा बिम्बको सुवास, कविता जस्तो प्रवाह।प्रत्येक यात्रा प्रेम, गौरव र आत्मीय भावनाले ओतप्रोत।कतैकतै वर्णन अत्यधिक लामा।अन्त्यमा; यति उत्कृष्ट र सशक्त नियात्रा सङ्ग्रहको लागि नियात्राकार प्रदीप सापकोटालाई हार्दिक बधाई दिन्छु,साथै आफ्नो राष्टको पूर्ण जानकारीमूलक अभिलेख जस्तै यति सशक्त नियात्रा हरेक पाठक तथा अग्रज र अनुज नियात्राकारहरूलाई यो निवेदन गर्छु कि सापकोटाको यो यात्राको लय नामक नियात्रासंग्रह खोजी खोजी पढ्नु होला भन्न चाहन्छु।किनकि यो संग्रह हाम्रो राष्टको यौटा छर्लङ्ग चलचित्र जस्तै भएर आएको छ। हामी आफैले यात्रा गरेको भान हुन्छ।हरेक दृश्य हाम्रो अगाडि छर्लङ्ग उभिन्छ।हाम्रै उकाली, ओराली,हाम्रै गाउँघर,हाम्रै खोलानाला,पहाड पर्वत अनि हाम्रै प्रकृति कति आनन्दको अनुभूति हुन्छ यो नियात्रा पढन सके। यति भन्दै मेरा कलमलाई यहीँ विश्राम दिन चाहन्छु।