उँधौली पर्व

नेपाली संस्कृतिमा मनाइने विभिन्न चाडपर्वहरू मध्ये किराँत समुदायको उँधौली पर्व को आफ्नै विशिष्ट स्थान छ। हरेक वर्ष मंसिर पूर्णिमा का दिन मनाइने यो पर्वलाई ऋतु परिवर्तन, प्रकृतिको पूजा र अन्नबाली भित्र्याउने खुशीयालीसँग जोडेर हेरिन्छ।

उँधौलीको अर्थ र पृष्ठभूमि

‘उँधौली’ शब्दले ‘उधो’ अर्थात् तल वा बेँसीतिरको बसाइँसराइलाई संकेत गर्दछ। जाडो यामको आगमनसँगै मानिस तथा चराचुरुङ्गीहरू न्यानो स्थानको खोजीमा लेकबाट बेँसीतर्फ सर्ने ऋतुगत प्रक्रियालाई उँधौली भनिन्छ। यसैगरी, गर्मी याममा माथि लेकतिर सर्ने समयलाई ‘उभौली’ भनिन्छ। किराँत समुदायले आफ्नो धार्मिक ग्रन्थ मुन्धुम अनुसार यी दुवै पर्वलाई वर्षका दुई मुख्य चरणका रूपमा मनाउँछन्, जसले जीवन र कृषिको चक्रलाई दर्शाउँछ।

नयाँ अन्न र भूमिको पूजा

उँधौली पर्वलाई विशेष गरी नयाँ अन्नबाली भित्र्याउने चाडका रूपमा लिइन्छ। यस अवसरमा, किराँत समुदायले वर्षभरि राम्रो बाली दिने प्रकृति (भूमि माता) र पितृहरूलाई श्रद्धापूर्वक पूजा गर्छन्। नयाँ अन्न (न्वागी) को पूजा नगरी आफूले ग्रहण गर्नु हुँदैन भन्ने परम्परागत मान्यता छ। यो पूजा विधिले मानव र प्रकृतिबीचको अटुट सम्बन्धलाई जोड दिँदै कृषिको महत्वलाई उजागर गर्दछ।

साकेला/सिली नृत्यको रौनक

उँधौली पर्वको सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष भनेको सामूहिक साकेला (सिली) नृत्य हो। यस पर्वलाई लिम्बूहरूले चासोक तङ्नाम, सुनुवारहरूले फोलस्याँदर र याख्खाहरूले चासुवा भनेर आ-आफ्नै नामले मनाउने गर्दछन्।

परम्परागत गरगहना र पोसाकमा सजिएका सहभागीहरू च्याब्रुङ, झ्याम्टाको तालमा गोलो घेरामा लहरै उभिएर नाच प्रदर्शन गर्छन्।

नृत्यमा खेतीपातीको काम (बीउ छर्ने, गोडमेल गर्ने) तथा पशुहरूको हाउभाउ लाई अभिनयमार्फत प्रस्तुत गरिन्छ, जसलाई ‘सिली टिप्नु’ भनिन्छ।

यो नृत्यले सामाजिक एकता, सद्भाव र पुस्तान्तरणको माध्यमको रूपमा काम गर्छ।

सामाजिक भेटघाट र सद्भाव

उँधौली पर्व धार्मिक अनुष्ठानमा मात्र सीमित छैन, यो पारिवारिक मिलन र सामाजिक सद्भाव को पर्व पनि हो। यस चाडमा टाढा रहेका आफन्तजनहरू एकै ठाउँमा भेला हुन्छन्, शुभकामना आदानप्रदान गर्छन् र सुखदुःख बाँड्छन्। यसले आपसी भाइचारा र सामुदायिक सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउन मद्दत गर्छ।

निष्कर्षमा, उँधौली पर्वले किराँत समुदायको मौलिक संस्कृति, कृषि जीवनशैली र प्राकृतिक चेतनालाई जीवन्त राखेको छ। यो पर्व प्रकृतिप्रतिको हाम्रो दायित्व, पुर्खाप्रतिको सम्मान र मानवीय एकताको प्रतीक हो।