महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा जयन्ती

हरेक वर्ष कृष्ण औँसी अर्थात् लक्ष्मीपूजाका दिन महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा जयन्तीको रूपमा मनाइन्छ। नेपाली साहित्यमा “महाकवि” उपाधिले सम्मानित देवकोटा बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व थिए जसले कविता, निबन्ध, नाटक, गद्य, पद्य, अनुवाद, बाल साहित्यलगायतका विधामा आफ्नो गहिरो प्रभाव छाडेका छन्। उहाँको योगदान मात्र साहित्यमा सीमित थिएन, सामाजिक चेतना, मानवतावाद र राष्ट्रिय चेतनाका धारहरू समेत उहाँका रचनाहरूमा स्पष्ट देखिन्छन्।

प्रारम्भिक जीवन र अध्ययन

बाल्यकालदेखि नै विलक्षण प्रतिभाका धनी देवकोटा वि.सं. १९६६ सालमा काठमाडौँको डिल्लीबजारमा जन्मनु भएको थियो। लक्ष्मीपूजाकै दिन जन्मिएकाले उहाँको नाम ‘लक्ष्मीप्रसाद’ राखिएको भनिन्छ। अंग्रेजी साहित्यमा अध्ययन पूरा गर्नुभएका देवकोटाले नेपाली, संस्कृत र अंग्रेजी तीनै भाषामा गहिरो पकड राख्नुहुन्थ्यो।

साहित्यिक यात्रा

उहाँका रचनाहरूले नेपाली साहित्यलाई नयाँ दिशा दिएका छन्। मुनामदन जस्तो जनप्रिय काव्यकृतिले प्रेम, पीडा र त्यागको भावलाई सरल भाषामा जनमानससम्म पुर्‍यायो। पागल कवितामा उहाँले आफ्नो मानसिक अवस्थामार्फत समाज र अस्तित्वप्रतिको दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्नुभएको छ। यस्तै सुलोचना, शाकुन्तल, सती जस्ता महाकाव्यहरू पौराणिक कथामा आधारित भए पनि आधुनिक सोच झल्कने गरी लेखिएका छन्।

नाटक, निबन्ध र बाल साहित्यमा पनि उहाँको कलम उत्तिकै प्रभावशाली छ। अग्नि कोष, मृत्युपर्यन्त जस्ता नाटकहरूले न्याय, नैतिकता र समाजको अन्तर्द्वन्द्वलाई उजागर गर्छन्। निबन्धहरूमा मानवता, शिक्षा, राष्ट्र प्रेम जस्ता विषयवस्तु उठाउँदै देवकोटाले गहिरो सन्देश दिनुभएको छ। बालबालिकाका लागि लेखिएका भक्त बहादुर र मेरो कुकुर जस्ता रचनाले सरल भाषामा जीवनोपयोगी पाठ सिकाउँछ।

सेक्सपियरका नाटकहरूको नेपाली रूपान्तरणमार्फत उहाँले नेपाली पाठकलाई विश्व साहित्यको रसास्वादन गराउने पुल निर्माण गर्नुभयो। यिनै विविध विधामा लेखिएको उहाँको साहित्यिक योगदान आज पनि सान्दर्भिक छ।

सामाजिक चेतना र मानवताको आवाज

देवकोटा साहित्यकार होइनन्, एक चिन्तक पनि थिए। उहाँका लेखनमा गरिबी, असमानता, जातीय भेदभावजस्ता सामाजिक समस्यामाथि गहिरो टिप्पणी पाइन्छ। मानवताको पक्षमा उभिएको उहाँको लेखन जनताको लागि लेखिएको लेख हो । जटिल विषयवस्तुलाई सरल भाषामा प्रस्तुत गर्ने उहाँको कला अद्वितीय थियो।

आधुनिकताको वाहक

नेपाली साहित्यलाई आधुनिक दिशा दिनमा देवकोटाको योगदान महत्त्वपूर्ण छ। उहाँले परम्परागत ढाँचालाई तोडेर व्यक्तिगत अनुभव, वैज्ञानिक सोच र सामाजिक विवेकलाई साहित्यमा समेट्ने काम गर्नुभयो। उहाँका रचनामा भाषा, विषय र शैलीमा नवीन प्रयोग देखिन्छ।

देवकोटाको विचार, भावना र सिर्जनाले आज पनि नयाँ पुस्तालाई सोच्न, प्रश्न गर्न र परिवर्तन गर्न प्रेरणा दिन्छ। उहाँका शब्दहरू आज पनि समाजलाई दिशा दिने दीपझैँ जलिरहेका छन्। यस्तो साहित्यिक र मानवताको ज्योति कहिल्यै निभ्न सक्दैन।