अन्तर्राष्ट्रिय पर्वत दिवस

अन्तर्राष्ट्रिय पर्वत दिवस हरेक वर्ष डिसेम्बर ११ मा मनाइन्छ। यो दिवस पृथ्वीका विशाल पर्वत प्रणाली, ती पर्वतले दिनेका जीवनदायिनी स्रोत, र पर्वतीय समुदायहरूले सामना गरिरहेका बदलिँदो चुनौतीहरूको सामूहिक स्मरण हो।

नेपालका लागि यस दिवसको महत्त्व अझ गहिरो छ। संसारका १४ वटा ८,००० मिटरभन्दा माथिका हिमालमध्ये आठवटा यहीं अवस्थित छन्, सगरमाथा यसको शिखर प्रतीक हो। यी हिमालहरू केवल भौगोलिक पहिचान मात्र होइनन्, नेपालको संस्कृति, आध्यात्मिकता, पहिचान र अर्थतन्त्रको केन्द्र हुन्। हिमनदीबाट बग्ने पानी दक्षिण एसियाका अरबौँ मानिसहरूको लागि ताजा पानीको मुख्य श्रोत बनेको छ, जसले हिमालयलाई क्षेत्रीय जीवनरेखा बनाएको छ।

नेपालका पर्वत क्षेत्रका चुनौतीहरू

हालैका वर्षहरूमा नेपालको पर्वतीय पारिस्थितिक प्रणाली जलवायु परिवर्तनका कारण विश्व औसतभन्दा छिटो तापक्रम वृद्धिको सामना गरिरहेको छ। यसको असर गम्भीर छ।

हिमनदी पग्लन र ग्लोफ्सको जोखिम: तीव्र तापक्रम वृद्धिले हिमनदीहरू तीव्र रूपमा खुम्चिँदै छन्। धेरै तालहरू अस्थिर रूपमा ठूलो हुँदै गएपछि हिमताल विस्फोट बाढी (GLOFs) को जोखिम बढ्दैछ, जसले समुदाय, कृषि, पूर्वाधार र जनजीवनमा विनाशकारी असर पार्न सक्छ।

पर्वतीय समुदायको जीवनयापनमा दबाब: मौसम चक्र अनियमित बन्दै जाँदा परम्परागत कृषि, पशुपालन र प्राकृतिक स्रोतमा आधारित जीवनयापन कमजोर बन्दैछ। यसले विशेष गरी आदिवासी तथा पहाडी समुदायको खाद्य सुरक्षा, पानी व्यवस्थापन र रोजगारीमा चुनौती सिर्जना गरेको छ।

विश्वव्यापी जिम्मेवारी

हिमालयका यी समस्या स्थानीय मात्र होइनन्। उच्च उत्सर्जन, औद्योगिक गतिविधि र असन्तुलित विकासका प्रभावहरू यी पर्वतहरूमा प्रत्यक्ष देखिन्छन्। त्यसैले अन्तर्राष्ट्रिय पर्वत दिवसले विश्वलाई साझा जिम्मेवारीका निम्न बुँदाहरूमा सोच्न प्रेरित गर्छ।

दिगो पर्यटनलाई प्रोत्साहन: नेपाल भ्रमण गर्दा वातावरणमैत्री अभ्यास गर्ने, स्थानीयलाई सहयोग गर्ने, र “लिभ नो ट्रेस” सिद्धान्त पालना गर्ने पर्यटनलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ।

जलवायु कार्यमा बलियो आवाज: कार्बन उत्सर्जन घटाउने प्रयास केवल विश्व तापमान नियन्त्रणका लागि होइन, हिमालयका हिमनदी, नदी, ताल र तिनीहरूमा निर्भर जनजीवनको सुरक्षाका लागि अपरिहार्य छ।

स्थानीय ज्ञान र संस्कृतिको संरक्षण: सदियौंदेखि पहाडमा बसोबास गर्दै आएका समुदायहरूको परम्परागत ज्ञान जलस्रोत संरक्षण, भूमि व्यवस्थापन र जैविक विविधता जोगाउन अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। यस ज्ञानलाई नीतिगत र व्यावहारिक रूपमा एकीकृत गर्नु आवश्यक छ।

नेपाली हिमालयको स्वास्थ्य नेपालको भविष्य मात्र नभई समग्र विश्वको जल सुरक्षा, जैविक विविधता र वातावरणीय सन्तुलनसँग जोडिएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय पर्वत दिवस केवल पर्वतहरूको उत्सव होइन, तिनीहरूको संरक्षणका लागि हाम्रो सामूहिक कर्तव्यको स्मरण पनि हो। हिमालय सुरक्षित रहँदा मात्र हाम्रो साझा भविष्य सुरक्षित रहन्छ।