अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवस

आज डिसेम्बर ३ अर्थात अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवस। यो दिवस अपाङ्गता सम्बन्धी विषयमा बुझाइ बढाउने र अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकार र न्यायका लागि आवाज उठाउने दिनका रुपमा सम्झने गर्दछौ ।

पृष्ठभूमि र उद्देश्य

संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् १९९२ मा ‘अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवस’ स्थापना गर्‍यो। यसको उद्देश्य शिक्षा, रोजगारी, यातायात, प्रविधि लगायत जीवनका सबै क्षेत्रहरूमा समावेशिता प्रवर्द्धन गर्नु थियो। यस दिवसले सरकार, संघ-संस्था र व्यक्तिगत रूपमा सबै सँग, फरक क्षमता भएका व्यक्तिहरूको सहज पहुँचका लागि भौतिक तथा सामाजिक बाधा हटाउन आह्वान गर्छ।

यो दिवस सन् २००६ मा स्वीकृत ‘अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका अधिकार सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघको अभिसन्धि’सँग पनि सम्बन्धित छ। उक्त अभिसन्धिले अपाङ्गतालाई व्यक्तिगत कमजोरी होइन, समाजमा रहेको संरचनागत र व्यवहारगत अवरोधको परिणामका रूपमा परिभाषित गर्छ।

विश्वव्यापी अवस्था

विश्वभर एक अर्बभन्दा बढी मानिस कुनै न कुनै प्रकारको अपाङ्गतासँग बाँचिरहेका छन्। उनीहरूमध्ये धेरैले विभेद, अवसरको अभाव र पहुँचको कमी झेलिरहेका छन्। अपाङ्गता भएका बालबालिकाहरूलाई विद्यालय पुग्न गाह्रो हुन्छ, वयस्कहरूले निष्पक्ष रोजगारी पाउन संघर्ष गर्नुपर्छ र स्वास्थ्य सेवा तथा आधारभूत सुविधा अझै धेरैको पहुँचभन्दा बाहिर छन्। तर प्रविधि र नीतिले यो अवस्था परिवर्तन गर्न सक्छ। पहुँचयुक्त डिजिटल उपकरण, सहज भवन संरचना र समावेशी शिक्षा प्रणालीले समान अवसर सिर्जना गर्न सहयोग पुर्‍याउँछन्। वास्तविक प्रगति तब हुन्छ जब समाजले ‘अपाङ्गता’ होइन ‘क्षमता’ देख्न सुरु गर्छ।

समावेशिता किन महत्वपूर्ण छ

समावेशिता सबैका लागि लाभदायी हुन्छ। जब कार्यस्थल, विद्यालय र समुदायहरू सबैका लागि सहज बनाइन्छ, त्यसको फाइदा सबैले पाउँछन्। जस्तै, ह्वीलचेयरका लागि बनाइएका र्‍याम्प, भिडियोका सबटाइटल वा अपाङ्गमैत्री नीति केवल अपाङ्गता भएका व्यक्तिका लागि होइन, सबैका लागि उपयोगी हुन्छन्।

तपाईंको व्यवहारले पनि ठूलो भूमिका खेल्छ। अपमानजनक होइन, सम्मानजनक भाषा प्रयोग गर्नुहोस्। अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले आफूलाई के आवश्यक छ भनेर भन्न पाउँछन्, त्यसलाई ध्यानपूर्वक सुन्नुहोस्। पहुँच र समावेशितालाई प्रवर्द्धन गर्ने स्थानीय पहलमा समर्थन गर्नुहोस्। जब तपाईं सचेत बन्नुहुन्छ, तब तपाईंले सबैलाई मूल्यवान र सक्षम महसुस हुने वातावरण निर्माणमा सहयोग गर्नुहुन्छ।

समावेशी भविष्यको निर्माण

‘अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवस’ केवल एक दिन मनाउने अवसर होइन। यो निरन्तर सम्झना हो कि समानता र पहुँच हरेक निर्णयको केन्द्रमा हुनुपर्छ। समावेशिता तब सम्भव हुन्छ जब सहानुभूतिको सट्टा कार्य हुन्छ र दयाको सट्टा सम्मान हुन्छ। डिसेम्बर ३ मा केही समय निकालेर सोचौं — तपाईंको जीवनमा समावेशिता कस्तो छ? हरेक व्यक्ति समान अवसर र सम्मानको हकदार हुन्छ। परिवर्तन तब सुरु हुन्छ जब हामी ‘अपाङ्गता भन्दा पहिला क्षमता’ देख्छौं र कसैलाई पनि पछाडि नछोड्ने प्रतिबद्धता गर्छौं।