अन्तर्राष्ट्रिय परमाणु हतियार निर्मूल दिवस

हरेक वर्ष सेप्टेम्बर २६ मा मनाइने अन्तर्राष्ट्रिय परमाणु हतियार निर्मूल दिवस ले विश्वलाई परमाणु हतियारविहीन बनाउने तत्कालीन आवश्यकताको स्मरण गराउँछ। सन् २०१३ मा संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभाद्वारा स्थापना गरिएको यो दिनले सबै राष्ट्रहरूलाई निरस्त्रीकरणप्रतिको प्रतिबद्धता दोहोर्‍याउन र परमाणु हतियारका विनाशकारी प्रभाव’bout जनचेतना फैलाउन आह्वान गर्दछ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

यो दिवसको स्थापना सन् २०१३ सेप्टेम्बर २६ मा भएको संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभाको उच्चस्तरीय परमाणु निरस्त्रीकरण बैठकसँग सम्बन्धित छ। यसको उत्पत्ति हिरोशिमा र नागासाकीमा सन् १९४५ मा गरिएका परमाणु बम आक्रमणपछि सुरु भएको विश्वव्यापी निरस्त्रीकरण प्रयासहरूसँग जोडिएको छ। त्यसयता परमाणु हतियार निषेध गर्ने विभिन्न प्रयासहरू, जस्तै परमाणु हतियारको अप्रसारसम्बन्धी सन्धि (NPT) र परमाणु हतियार निषेध सन्धि (TPNW) मार्फत गरिँदै आएको छ।

यो दिवस किन महत्त्वपूर्ण छ?

परमाणु हतियारको प्रयोगले मानव स्वास्थ्य, वातावरण, जलवायु र विकासमा दीर्घकालीन विनाशकारी प्रभाव पार्छ। भू–राजनीतिक तनाव र हतियार होडबाजीले योजनाबद्ध, दुर्घटनावश वा गलत निर्णयका कारण परमाणु युद्धको जोखिम बढाउँछन्। परमाणु हतियारको अस्तित्व र तिनको आधुनिकीकरणले अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय कानून र विश्व शान्तिका सिद्धान्तहरूलाई प्रत्यक्षरूपमा चुनौती दिन्छ।

हालको अवस्था र चुनौतीहरू

अहिले पनि विश्वभर करिब १२,००० भन्दा बढी परमाणु हतियार छन्। केही राष्ट्रहरूले आफ्ना शस्त्रहरू विस्तार गरिरहेका छन् भने केहीले तिनको प्रविधिमा सुधार गर्दैछन्। हाइपरसोनिक मिसाइल र साइबर युद्धजस्ता नयाँ प्रविधिहरूले निरस्त्रीकरणलाई झनै जटिल बनाएका छन्। साथै, INF सन्धि जस्ता पुराना हतियार नियन्त्रण सम्झौताहरूको ह्रासले पनि विश्व असुरक्षाको अवस्था सिर्जना गरिरहेको छ।

विश्वव्यापी प्रयास र प्रगति

हालैका वर्षहरूमा एक ऐतिहासिक उपलब्धि परमाणु हतियार निषेध सन्धि (TPNW) को अंगीकरण हो, जुन सन् २०२१ मा लागू भयो। यस सन्धिले परमाणु हतियारको विकास, परीक्षण, प्रयोग र स्वामित्वलाई पूर्ण रूपले निषेध गर्दछ। संयुक्त राष्ट्रसंघको निरस्त्रीकरण मामिला कार्यालय (UNODA) जस्ता निकायहरूले निरस्त्रीकरणको विश्वव्यापी अभियानमा नेतृत्व दिँदै आएका छन्।

त्यस्तै, परमाणु हतियार अन्त्यका लागि अन्तर्राष्ट्रिय अभियान (ICAN) जस्ता नागरिक स्तरका अभियानहरूले पनि सशक्त भूमिका खेलेका छन्। ICAN ले सन् २०१७ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार पाएको थियो, जसले विश्वव्यापी जनमत निर्माणमा ठूलो योगदान पुर्‍याएको थियो।

हाम्रो भूमिका

परमाणु निरस्त्रीकरणको मुद्दा टाढा लाग्न सक्छ, तर आम नागरिकहरूले पनि शान्तिको प्रवर्द्धनमा भूमिका खेल्न सक्छन्। पहिलो कदम भनेको यस’bout जानकारी लिनु र अरूलाई शिक्षित गर्नु हो। निरस्त्रीकरणमा काम गर्ने संस्था तथा अभियानहरूको समर्थन गर्नु, नीतिनिर्मातासँग संवाद गर्नु र शान्तिपूर्ण समाधानका पक्षमा वकालत गर्नु महत्वपूर्ण हुन्छ। जनचेतना र सार्वजनिक दबाबमार्फत सकारात्मक परिवर्तन सम्भव छ।

निष्कर्ष

जहाँ शान्ति कमजोर छ र परमाणु जोखिम कायम नै छ, त्यहाँ निरस्त्रीकरण केवल सुरक्षा प्रश्न होइन, नैतिक आवश्यकता पनि हो। अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग, जनसंलग्नता र दीर्घकालीन प्रतिबद्धताबाट मात्र हामी परमाणु युद्धको खतिरहित भविष्य निर्माण गर्न सक्छौं।