विश्व पर्यटन दिवस

“अतिथिदेवो भव” नेपालमा यो भनाइ धेरै प्रसिद्ध छ। जसको अर्थ पाहुनाहरू हाम्रा देवता हुन्। प्राचीन कालदेखि नै नेपालमा पाहुनाहरूलाई भगवानको रूपमा व्यवहार गर्ने परम्परा रही आएको छ । त्यस्तै पहिला पहिला मानिसहरू व्यापार तथा अन्य उद्देश्यका साथ एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा यात्रा गर्थे। त्यस बेला कुनै होटेल वा लजहरू थिएनन् यसैले मानिसहरू उनीहरू बेलुकीको जुन घर नजिकै पुग्थे त्यसै घर मा वास माग्ने गर्दथिए। यस्तो प्रकियालाई वास माग्ने भनेर चिनिथ्यो। त्यस बेला होटेल वा लज जस्ता बास बस्ने प्रणाली सुरु भएको पनि थिएन। तर बाटोको छेउ मा विभिन्न ठाउँमा घरहरू यात्रुको सुविधाको उद्देश्यको लागि अस्थायी खाली घरहरू (पाटि हरू) बनाएर छोडिएको हुन्थ्यो। यात्रु पनि सामान्यतया सम्पूर्ण यात्राको लागि आवश्यक पर्ने खाद्यान्न सामग्री बोक्ने गर्द थिए। यस प्रकार तिनीहरू यस किसिमका घरहरूमा रात बिताउँथे र खाना बनाउँथे र अर्को दिन उनीहरूको आफ्नो यात्रा जारी राख्थे। समय परिवर्तन भएको छ र अब यी गतिविधिहरू जुन देश, मानिस संस्कृति आदिको ’boutमा जान्नका लागि अन्तराष्ट्रिय समुदाय नै एक देशबाट अर्को देश घुम्ने कार्यहरू गर्दछन् र अहिले आएर तसैलाई पर्यटन भनेर चिनिन्छ। विश्व पर्यटन दिवस ।

विश्व पर्यटन दिवस प्रत्येक वर्ष सेप्टेम्बर महिनाको २७ तारिखका दिनमा मनाइन्छ । सन १९८० देखि, संयुक्त राष्ट्र विश्व पर्यटन सङ्गठनले सेप्टेम्बर २७ मा विश्व पर्यटन दिवसलाई अन्तराष्ट्रिय अवलोकन गर्दै भव्य रूपमा मनाइरहेको छ। यो मिति सन् १९७० मा यो दिन छानिएको थियो जब यूएनडब्ल्यूटीओ को कानुन अपनाइयो। यी कानुनहरू लाई ग्रहण गर्नु र लागु गर्नु विश्व पर्यटन मा एक माइल स्टोन मानिन्छ। यस दिनको उद्देश्य भनेको अन्तराष्ट्रिय समुदायमा पर्यटनको भूमिकाका ’bout चेतना जगाउने र यसले विश्वव्यापी रूपमा सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतिक र आर्थिक मूल्य मान्यताहरूलाई कसरी असर गर्छ भनेर देखाउनु हो। संयुक्त राष्ट्र सङ्घको सामान्यतया जुनै पनि कार्यक्रमको एक विषयवस्तु रहेको हुन्छ, २०१७ सालको विश्व पर्यटन दिवसको दिनको विषयवस्तु “दिगो पर्यटन” थियो। २०१८ को विषयवस्तुलाई “पर्यटन र डिजिटल परिवर्तन” थियो र २०१९ को विषयवस्तु “पर्यटन र रोजगारहरू: सबैका लागि राम्रो भविष्य” भन्ने थियो।

नाइजेरियाली नागरिकहरू स्वर्गीय श्री इग्नाटियस अमादुवा एटिग्बी नै थिए जसले हरेक वर्ष २७ सेप्टेम्बरलाई विश्व पर्यटन दिवसका रूपमा मनाउने विचार प्रस्ताव गरे। सुरुमा, उनको आवाज कसैले नसुने पनि पछि २००९ मा, अन्ततः उनको योगदानका लागि उनी परिचित भए। विश्व पर्यटन दिवसको रङ्ग निलो छ।

सन् १९९७ को अक्टोबरमा टर्कीको इस्तानबुलमा बसेको १२ औँ सत्रको यूएनडब्ल्यूटीओ महासभाले विश्व पर्यटन दिवसको उत्सवमा सङ्गठनको साझेदारको रूपमा कार्य गर्न र प्रत्येक वर्ष एक मेजमान देश नियुक्त गर्ने निर्णय गर्‍यो। अक्टोबर २००३ मा चीनको बेइजिङ मा भएको सत्रमा सम्मेलनले विश्व पर्यटन दिवस समारोहका लागि निम्न भौगोलिक देशलाई मेजमान देश बनाउने गर्ने निर्णय गर्यो: २००६ युरोपमा; २००७ दक्षिण एसियामा; २००८ अमेरिकामा; २००९ अफ्रिका र २०११ मध्यपूर्वमा आदि। र यजमान देशको नामकरण गर्ने यो परम्परा अझै पनि गरिन्छ ताकि सबै देशले पर्यटनबाट आफ्नो अर्थव्यवस्था वृद्धि गर्न सकुन्।

सन् १९६० को सुरुदेखि नै अर्थात् हिप्पी आन्दोलन चरम सीमामा पुगेको बेलादेखि नेपाल पर्यटनको आकर्षण केन्द्र बनेको थियो। त्यस बेला पर्यटकहरू आफ्नै भ्यान, कार, बाइक वा सानो बसमा समेत नेपाल आइपुग्थे तर नेपालको लागि पर्यटन नयाँ थियो र एयरपोर्ट बनेको थिएन। १९८० सम्म अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरूको लागि नेपालको एयरपोर्ट उचित रूपमा निर्माण भइसकेको थिएन। हिप्पीहरू अफगानिस्तान, पाकिस्तान, भारत पार गर्दै नेपाल सम्म आइपुग्थे। १९८१ मा एयरपोर्टलाई आधिकारिक रूपमा त्रिभुवन एयरपोर्ट र घाँस रनवे (गौचरन: गाईलाई घाँस चरनका लागि पनि चिनिने ठाउँ) गौचर भनेर चिनिन्थ्यो भने कङ्क्रिट रनवे १९८१ मा बनेपछि रनवेलाई आधिकारिक रूपमा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको रूपमा चिनिन सुरु भयो।

देशको उत्तरी भागमा पूर्वदेखि पश्चिमसम्म सुन्दर हिमालयन पर्वतमालाहरू छन्, जसमध्ये ५ हिमाल ८००० मिटर भन्दा अग्लो छ, नेपाल पर्यटन गन्तव्य हो र सगरमाथाको कारण विश्वको छतको रूपमा पनि परिचित छ। हिमाली पर्वत शृङ्खला, सांस्कृतिक र जैव विविधताहरू जस्ता धेरै कारणहरू ले गर्दा नेपाल एक पर्यटक गन्तव्य को रूप मा प्रसिद्ध छ। हिमाल आरोहण, पदयात्रा, प्याराग्लाइडिङ वा एउटा सानो पैदल यात्रा जे सुकै भए पनि नेपाल आउने पर्यटकका लागि नेपालले धेरै कुरा प्रदान गर्दछ। पर्यटन संसारमा सब भन्दा ठुलो उद्योग हो।

प्रकृति अनुसार नै मानिसहरू धेरै जिज्ञासु र भटक्र प्राणीहरू मध्ये एक हुन, यद्यपि यात्रा र अवलोकन निश्चित रूपले कुनै पनि नयाँ चीजको ज्ञान प्राप्त गर्ने एक उत्तम तरिका हो। यात्राले केवल नयाँ देश, विदेशी, समाज, र संस्कृति मात्र अवलोकन गर्नका लागि सहयोग गर्दैन यसले त यात्रीलाई पूर्ण नयाँ परिप्रेक्ष्य दिन्छ। यात्रु र पर्यटक बिच निश्चित रूपले भिन्नता छ यद्यपि यी दुई शब्दहरू समान अर्थको देखिन्छ। तर, चाहे यो पर्यटक हो वा यात्री नेपालजस्तो देशका लागि यात्री दुवै विदेशी आयका महत्त्वपूर्ण स्रोत हुन्।

पर्यटकहरूको कुरा गर्दा, पर्यटक विदेशी पर्यटकको साथै स्थानीय पर्यटक पनि हुन सक्छन्। नेपालमा स्थानीय पर्यटन प्रवर्द्धन गर्नु राज्य र सरोकारवालाहरू द्वारा गर्नु पर्ने महत्त्वपूर्ण कामहरू मध्ये एक हो। हामी सबै पर्यटक हुन सक्छौँ, र यसको मतलब यो होइन कि हामीले पर्यटनका लागि विदेश जानु पर्छ, हामी आफ्नै देश भित्र नयाँ ठाउँहरूको यात्रा गर्न सक्दछौँ, स्थानहरू भ्रमण गर्न सक्छौ। स्थानीय पर्यटन को लागी पर्यटन गन्तव्यहरू पोखरा, बन्दीपुर, लुम्बिनी, वा नगरकोट हुन सक्छ यदि कोही काठमाडौँ उपत्यका मा बसिरहेको छ भने, त्यसै गरी माथि उल्लेखित ठाउँका बासिन्दा को लागि काठमाडौँ लगायत अरू स्थल पर्यटनको लागि उपयुक्त स्थल हुन सक्छ। वास्तवमा कुनै पनि नयाँ ठाउँ टुरिष्टिक क्षेत्र हुन सक्छ वा कुनै ठाउँलाई भ्रमण गर्न, यसलाई अन्वेषण गर्न र मजा लिन आवश्यक पर्दछ। नयाँ ठाउँमा यात्रा गर्दै, घरको बाहिर केही समय खर्च गर्नाले मन शान्ति र नयाँ भावना र नयाँ ऊर्जाको साथ जीवन बिताउने जोस प्रदान गर्दछ। हो, यहाँ समय समयमा पर्यटन को लागी कति विलासिता को आवश्यकता छ भनेर बहस चल्ने पनि गर्छ, तर, पर्यटन लाई विलासिता को भन्दा पनि जीवनमा नयाँ चीजहरू सिक्ने तरिका को रूप मा बुझ्नु पर्छ। आर्थिक हिसाबले थोरै पैसा खर्च गरेर पनि धेरै ठाउँहरूको भ्रमण गर्न सकिन्छ जसले व्यक्तिको दिमाग र शरीरलाई नयाँ प्रेरणा र ज्ञान दिन्छ।

जीवन एक पुस्तक हो, यो एक्लैमा सीमित हुन वा सङ्कुचित गर्नु हुँदैन, कुनै पनि व्यक्तिले यसलाई व्यापक परिप्रेक्षकमा यात्रा र जीवन बिताएर यसलाई फराकिलो बनाउन सक्दछ। यात्रा भनेको अन्वेषण र नयाँ चीजहरू बुझ्नु, नगएको नयाँ ठाउँमा जानु जुन पहिले भ्रमण गरिएको थिएन, र नयाँ सम्भावनाहरूको अनुभव गर्नु हो। यात्रा र अन्वेषणमा मार्को पोलो, वास्को दा गामा, क्याप्टेन कुक, क्रिस्टोफेम्बस, क्रिस्टोफर कोलम्बस जस्ता मान्छेहरूले विश्वमा संस्कृति, सभ्यता, र विकास को एक लहर फैलाउने कार्य मात्र गरेनन् संसारमा धेरै नयाँ ठाउँहरू पत्ता पनि लगाए।

पर्यटन भनेको देशलाई चाहिने विदेशी मुद्रा कमाउने एउटा तरिका हो, जहाँ यसले रोजगार सिर्जना गर्दछ, र यो सार्वजनिक र निजी आयको ठुलो स्रोत हो। त्यही समयमा, पर्यटनले सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई बढुवा दिन्छ र सम्पूर्ण राष्ट्रको छवि बढाउँदछ। तर, हामी भन्न सक्छौँ नेपालले पर्यटनको पूर्ण फाइदा लिन सकेको छैन किनकि यसलाई वास्तवमा अझ वृहत् रूपमा विकास गर्न सकिन्छ। यहाँ धेरै स्थानहरू अझै अव्यवस्थित वा मात्र स्थानीय व्यक्तिहरूको लागि पहुँचयोग्य छन्, यदि यी स्थानहरूलाई पर्यटक मैत्री बनाउन सकिन्छ भने त्यहाँ पर्यटन क्षेत्रमा धेरै सम्भावनाहरू छन्। त्यस्तै नेपाल भ्रमण वर्षको आयोजना गर्ने क्रममा टुरिजम बोर्ड, नाटा र पर्यटन सम्बन्धी अन्य निकायले टुँडिखेल वा एनटीबीको परिसरमा आयोजना गरिएको नेपाल रैलीले नेपाल भ्रमण वर्ष भएको सन्देश विभिन्न देशहरूमा सुनाउँदैन भन्ने तथ्यलाई बुझ्नुपर्दछ। नेपालमा नेपाल भ्रमण वर्ष वा यस किसिमका कार्यक्रमहरू सबै ठाउँमा र विदेशमा पनि सम्भव भएको देशहरूमा आयोजना गर्नुपर्दछ ताकि यसले नेपाल भ्रमणको लागि प्याकेज किन्नको लागि मान्छेलाई विज्ञापनको रूपमा काम गर्न सक्दछ। नेपाल भ्रमण वर्ष, नेपाल भ्रमणको आयोजन तब मात्र सफल हुनेछ जब यस्ता कार्यक्रमहरू साँच्चै पुग्नु पर्ने देशहरू सम्म पुग्ने छन्। यस लेखको अंग्रेजी संस्करणको लागि यहाँ थिच्नुहोस्। 

विश्व पर्यटन दिवस ।