विश्व धूम्रपानरहित दिवस

विश्व धूम्रपानरहित दिवस (वर्ल्ड नो तंबाकू दिवस) हरेक वर्ष ३१ मे का दिन विश्वभरि मनाइन्छ । यस दिवसले सर्वसाधारणलाई सुर्तीजन्य पदार्थहरू जस्तै चुरोट, खैनी र सुर्तीजन्य पदार्थहरूका खतराहरू, सुर्तीजन्य पदार्थहरूको उत्पादक कम्पनीहरूको व्यावसायिक अभ्यास, सुर्तीजन्य विभिन्न रोगको विरुद्ध लड्न डब्ल्यूएचओले के गरिरहेको छ र विश्वभरका मानिसहरूले आफ्ना स्वास्थ्य र स्वस्थ जीवनको अधिकार र सुरक्षाको लागि उनीहरूले गर्न सक्ने छन्। जस्ता विभिन्न कुराहरूको जस्तो तम्बाकूको महामारीसँग लड्न डब्ल्यूएचओले के गर्दैछ, र स्वास्थ्य र स्वस्थ जीवनको अधिकार र भविष्यका पुस्तालाई बचाउन विश्वभरका व्यक्तिहरूले के के गर्न सक्छन् भन्ने ’boutमा जानकारी दिने गर्छ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका सदस्य राष्ट्रहरूले सन १९८७ मा तम्बाकूको महामारी र यसको कारण हुने रोकथाममूलक मृत्यु र रोगतर्फ विश्वव्यापी ध्यान दिन विश्व धूम्रपानरहित दिवसको स्थापना गरे । उक्त दिनको स्थापना तम्बाकूको विरुद्ध व्यापक प्रचार प्रसार र त्यसको नकारात्मक स्वास्थ्य प्रभावहरूतर्फ जनमानसमा व्यापक ध्यानाकर्षण गर्ने उद्देश्यले गरिएको थियो।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार तम्बाकूको प्रयोगले विश्वव्यापी रूपमा प्रत्येक वर्ष १.५ देखि २ मिलियन भन्दा बढीको मृत्यु निम्त्याउँछ, साथै धूम्रपान नगर्नेहरूलाई पनि गर्ने व्यक्तिले छोडेको धुंवाले झन् बढी असर गर्ने परिणाम देखिएको छ। तसर्थ, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्यूएचओ) का सदस्य राष्ट्रहरूले सन १९८८ मा वर्ल्ड नो तम्बाकू दिवसको स्थापना गरेका थिए। विगतका केही वर्षहरूमा मा यस दिनलाई विश्व भर तथा नेपाल सरकार, जनस्वास्थ्य सङ्गठनहरू, धूम्रपान गर्नेहरूबाट विश्वभर उत्साह का साथ लिइएको छ तथा तम्बाकु उत्पादकहरू, र सुर्तीजन्य उद्योगहरूबाट केही प्रतिरोधका आवाज पनि उठेको सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो।

विश्व नो-तंबाकू दिवस । विश्व धूम्रपानरहित दिवस

शुरुआती समयको अमेरिकामा सुर्तीजन्य पदार्थ लामो समयदेखि प्रयोग भएको पाइन्छ, प्रमुखता दझिणको भूभागहरूमा सुर्तीजन्य पदार्थहरू अत्याघिक रूपमा ग्वालाहरूले प्रयोग गर्ने गर्दथे। स्पेनको अन्तर्राष्ट्रिय आगमनले त्यस नजिकका अरू युरोपियन देशहरूलाई पनि सुर्तीजन्य पदार्थको परिचय गरायो र धूम्रपानको लोकप्रिय बानीलाई समर्थन गर्न यो एउटा आकर्षक, तथा भारी व्यापारको सामान बन्यो।

१८०० को औद्योगिक क्रान्ति पछि, सिगरेटहरू विश्वव्यापी रूपमा धेरै नै लोकप्रिय बन्यो। तर, २० औँ शताब्दीको मध्यमा, विभिन्न चिकित्सा अनुसन्धानहरू भए जसले सुर्ती वा सुर्तीजन्य पदार्थ हरूको प्रयोगले फोक्सो लगायत घाँटी तथा जिब्रो इत्यादि मानव अङ्गहरूको क्यान्सर तथा धूम्रपानको गम्भीर र नकारात्मक स्वास्थ्य प्रभावहरू सार्वजनिक गर्‍यो, जसबाट तम्बाकूको प्रयोगमा तीव्र गिरावट आयो।

सन १९८७ मा, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्यूएचओ) को वर्ल्ड हेल्थ असेंबलीले डब्ल्यूएचओ को वार्षिकोत्सव, १ अप्रिल, १९८८ लाई वर्ल्ड नो-तम्बाकू दिवस को रूपमा तोकेको थियो। त्यस विश्व नो-तम्बाकू दिवसको उद्देश्य विश्वव्यापी धूम्रपान गर्ने सबै व्यक्तिहरूलाई कम्तीमा २४ घण्टा धूम्रपान बन्द गर्न प्रोत्साहित गर्नु थियो। यस घटनाको विस्तृत प्रेस कभरेजले कार्यक्रमसँग सम्बन्धित नीति र स्वास्थ्य शिक्षा गतिविधिहरूको उत्प्रेरणा र पहिचान गर्‍यो, जसको विशेष विषय “तम्बाकू वा स्वास्थ्य: स्वास्थ्य छान्नुहोस्।” थियो। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन द्वारा छानिएका देशहरूमा चित्रण गरिएका गतिविधिहरूमा सार्वजनिक ठाउँमा धुवाँ निषेध गर्नु (इथियोपिया), सरकारी सुर्तीजन्य बिक्री लाई निलम्बन (क्युबा), सरकारबाट रेडियोमा तथा छापिएको सुर्तीजन्य सन्देश प्रसारणमा प्रतिबन्ध (लेबनान), पोस्टर प्रतियोगिता (स्पेन), सार्वजनिक चुरोट जलाउने समारोह (नेपाल ), र ठुला सार्वजनिक जानकारी अभियानहरू (चीन) मा गरिएका थिए। यी विविध गतिविधि वास्तवमै सन्देशमूलक भएको र त्यसपछिका दिनहरूमा सुर्तीजन्य पदार्थका हानिका ’boutमा धेरै जनचेतना पनि विकास भएको देख्न सकिन्छ।

मे ३१, १९८९ मा आयोजित दोस्रो विश्व धूम्रपानरहित दिवसले “महिला र तंबाकू – महिला धूम्रपान गर्ने व्यक्ति: थपिएको जोखिम” विषयवस्तुमा जोड दियो। यस कार्यक्रमको तयारीका लागि डब्ल्यूएचओका महानिर्देशकले संयुक्त राष्ट्रसङ्घका सबै प्रमुख एजेन्सीहरूलाई उनीहरूको कार्यालयलाई विश्व धूम्रपानरहित दिवसको दिन घोषणा गरी सहयोग गर्न आग्रह गरेको थियो। प्रेस किट, भिडियो टेप, र रेडियो कार्यक्रमहरू द्वारा विश्वव्यापी रूपमा वितरित गरियो। कार्यक्रम पछि, डब्ल्यूएचओको तम्बाकु वा स्वास्थ्य कार्यक्रमले विश्व धूम्रपानरहित दिवस सम्बन्धित गतिविधि र प्रेस कभरेजको दस्तावेजी करण गर्दै संसारभरका ३०० भन्दा बढी देशहरूबाट समाचार पत्रहरू प्राप्त गर्‍यो। केही देशहरूमा यी समारोहहरूको नेतृत्व राष्ट्रपति (बङ्गलादेश), पूर्व प्रधानमन्त्री (सुडान), वा स्वास्थ्य मन्त्रीहरू (नाइजेरिया, फिजी, ओमान), र अन्य धेरै देशहरू द्वारा गरिएको थियो।

विश्व धूम्रपानरहित दिवसको दिन, संयुक्त राज्य अमेरिकामा ग्रेट अमेरिकन स्मोक्आउट जस्ता कार्यक्रम गरेर सुर्ताजन्यको प्रयोगमा विश्वव्यापी ध्यान केन्द्रित गर्दछ। सन १९९० को मे १, मा, डब्ल्यूएचओले तेस्रो विश्व धूम्रपानरहित दिवस मनाएको थियो; त्यस कार्यक्रमको विषयवस्तु “बाल्यकाल र तंबाकू बिना युवा” घोषणा गरिएको थियो।

यसरी हरेक वर्ष मे १ का दिन अरू देशहरूमा झैँ नेपालमा पनि विश्व धूम्रपानरहित दिवस नेपाल सरकार, जनस्वास्थ्य सङ्गठनहरू, का साथ स्थानीय र केन्द्रीय स्तरमै यसका दुस्परिमाण, क्यान्सर जस्तो खतरनाक रोग बाट बच्न धूम्रपानले झन् बढुवा दिने जस्ता विभिन्न जनचेतना मूलक कार्यक्रमहरू गरी मनाउँदै आएको छ। नेपालमा सार्वजनिक स्थलहरूमा धूम्रपान गर्न मनाही गरी सरकारले करिब १० वर्ष अगावै नियम पनि ल्याएको हो तर सम्पूर्ण जनतामा यसको जानकारी नपुग्नु, र थाहा पाएर पनि के नै हुन्छ र जस्ता मानसिकताको पूर्ण रूपमा उन्मुलन गर्न सक्नु नै विश्व धूम्रपानरहित दिवस मनाउनुको सार्थकता हुन सक्ने छ।