कूर्म जयन्ती

प्रत्येक वर्ष वैशाख शुक्ल पूर्णिमाको दिन हिन्दू धर्मावलम्बीहरू कूर्म जयन्ती मनाउँछन्।

सत्ययुगमा आजकै दिन भगवान् विष्णुले कूर्म अर्थात् कछुवाको रूपमा दोस्रो अवतार लिनुभएको सम्झनामा कूर्म जयन्ती मनाइन्छ । समुन्द्र मन्थन जस्तो महत्वपूर्ण कार्य सम्पन्न गर्न कूर्म अवतार आवश्यक परेको थियो, जसले देवता र दानव दुवैको सहकार्यबाट सम्भव भएको यो कार्यलाई सफल बनायो ।

भगवान् विष्णुको कर्म अवतार

त्यस समयमा देवता र दानवहरू शक्तिको परीक्षण गर्न समुन्द्र मन्थन गर्ने सहमति जनाएका थिए । मन्दराचल पर्वतलाई मदानी बनाएर र शेषनागलाई डोरी बनाई समुद्र समुन्द्र मन्थन गरिँदै थियो । तर, मन्थनको क्रममा मन्दराचल पर्वत गह्रौं भएर समुन्द्रको पिँधमा डुब्न थाल्यो । यस समस्यालाई समाधान गर्न भगवान् विष्णुले कछुवाको रूपमा अवतार लिएर आफ्नो कठोर पिठ्युँ मन्दराचलको आधारमा राख्नुभयो र पर्वतलाई डुब्नबाट जोगाउनु भयो । यसरी समुन्द्र मन्थन सहज भयो ।

समुन्द्र मन्थनबाट सर्वप्रथम हलाहल विष निस्कियो, जुन शिवजीले पिई समस्त सृष्‍टिलाई बचाउनु भयो । त्यसपछि लक्ष्मी, कामधेनु गाई, रम्भा (अप्सरा), उच्चश्रवा घोडा, कौस्तुभ मणि, पारिजात, कल्पवृक्ष लगायत १३ रत्नहरू निस्किए । अन्ततः अमृत पनि उत्पन्न भयो ।

यहि कार्य वैशाख शुक्ल पूर्णिमाका दिन सम्पन्न भएकोले यस दिनलाई विशेष मानिन्छ । कूर्म जयन्तीको अवसरमा भगवान् विष्णुको कूर्म अवतारको पूजा गरिन्छ र व्रत बस्ने परम्परा छ । यस दिन कछुवाको पनि पूजा गर्ने चलन रहेको छ ।

कूर्म जयन्ती धर्म, विश्वास र सृष्टिको सन्तुलनका लागि भगवान् विष्णुले पुर्‍याउनुभएको योगदानको स्मरण हो।

स्रोत: वैदिक संस्कार र हाम्रा चाडपर्वहरू  – गोविन्दचन्द्र सुबेदी