विश्व भू-संरक्षण दिवस

हामी हिँड्ने जमिन, खानका लागि फल्ने अन्न र बग्ने पानी, यी सबै माटोको कारण सम्भव भएको हो। माटो जमिन मात्र होइन, यसले हाम्रो जीवन चलाउन महत्वपूर्ण सहयोग गर्छ। तर अहिले माटो जोगाउन गाह्रो बन्दै गएको छ। यही कारणले श्रावण २४ गते नेपालमा राष्ट्रिय भू–संरक्षण दिवस मनाइन्छ, जसको उद्देश्य माटोलाई जोगाउने काममा सबैको साथ जुटाउनु हो।

इतिहास: भू–संरक्षण दिवस किन सुरु भयो?

विसं २०३१ सालको श्रावण २४ गते, नेपाल सरकारले भू तथा जलाधार संरक्षण विभाग स्थापना गर्‍यो। यही दिन सम्झेर हरेक वर्ष विश्व भू–संरक्षण दिवस मनाउने चलन सुरु भएको हो। विभागले देशभर माटो जोगाउने, पहिरो रोक्ने र पानीको राम्रो व्यवस्था गर्ने काम गरिरहेको छ।

अहिलेको अवस्था: अवसर कि समस्या?

नेपालमा पहाड, तराई र हिमाल सबै क्षेत्र छन्। राष्ट्रिय भूमि नीति, २०७५ अनुसार, नेपालमा २७% जमिन खेती गर्न मिल्ने छ भने ४४% वनजंगलले ढाकेको छ। तर पछिल्लो समयमा:

• अनियन्त्रित शहरीकरण र घरजग्गा प्लटिङ भइरहेको छ
• पहाडी क्षेत्रमा परम्परागत खेती छाडिँदैछ
• रासायनिक मल र विषादी धेरै प्रयोग भइरहेको छ
• वर्षात् र बाढीले माटो बग्ने दर बढेको छ

यी कारणले माटो कमजोर बन्दै गएको छ, जसले अन्न फलाउने क्षमता घटाउँछ र वातावरण पनि बिग्रन्छ।

नेपालको भौगोलिक संवेदनशीलता: जोगाउनु कि गुमाउनु?

नेपाल प्राकृतिक प्रकोप र जलवायु परिवर्तनको उच्च जोखिममा रहेको मानिन्छ ।

• भौगोलिक बनावट कमजोर
• भू–स्खलन, बाढी र पहिरोको जोखिम
• जलवायु परिवर्तनका कारण वर्षा ढाँचाको अनियमितता
• मानवीय क्रियाकलापबाट उत्पन्न दबाव

यी सबै कारणले माटो र मानव दुवै असुरक्षित बन्दै गइरहेका छन्। जलवायु परिवर्तनसँग जुध्न सक्ने वातावरणमैत्री नीति, समुदायको संलग्नता र प्रविधिको प्रयोग अपरिहार्य बन्दै गएको छ।

के गर्न सकिन्छ? समाधानका उपायहरू

• स्थानीय उपायहरू: जैविक मल प्रयोग गर्ने, वन संरक्षण गर्ने
• नीति पालन: सरकारले बनाएको भू–उपयोग र जलाधार नीति लागू गर्ने
• प्रविधिको प्रयोग: ड्रोन, नक्शा बनाउने प्रविधि र निगरानी गर्ने उपायहरू अपनाउने
• शिक्षा र जनचेतना: विद्यालयदेखि गाउँसम्म माटो जोगाउने तालिम र जानकारी फैलाउने

निष्कर्ष

राष्ट्रिय भू–संरक्षण दिवस केवल औपचारिक दिन होइन। यो माटो जोगाउने हाम्रो जिम्मेवारी सम्झिने दिन हो।
यदि हामीले आज माटो जोगायौँ भने, माटोले भोलि हामीलाई जोगाउनेछ।