राष्ट्रिय चिया दिवस

नेपालमा चिया केवल पेय पदार्थ मात्र नभई हाम्रो जीवनको अभिन्न हिस्सा, आतिथ्य सत्कारको प्रतीक र विस्तार हुँदै गएको उद्योग हो। प्रत्येक वर्ष वैशाख १५ मा मनाइने राष्ट्रिय चिया दिवसले नेपालको पुरानो चिया संस्कृति र यस उद्योगको महत्त्वलाई सम्मान गर्ने अवसर प्रदान गर्छ। बिहान घरमा पिउने चियादेखि सडक छेउका चिया पसलहरू वा विलासी जैविक चिया बगानहरूसम्म, चिया संस्कृतिले हाम्रो दैनिक जीवनमा गहिरो स्थान बनाइसकेको छ।

ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

नेपालमा चिया खेतीको इतिहास वि.सं. १९२० मा इलाम चिया बगानको स्थापना हुँदै सुरु भएको मानिन्छ। तर, इतिहासकारहरूका अनुसार नेपालमा पहिलो चिया बोट चीनका सम्राटले तत्कालीन प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर राणालाई उपहारस्वरूप दिएका बीउहरूबाट उम्रिएको बताइन्छ। नेपालमा चिया खेतीको सुरुआत भारतको दार्जिलिङ पहाडमा चिया परिचय गराइएको समयसँगै भएको अनुमान गरिन्छ।

नेपालको चिया इतिहासमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिने व्यक्तित्व गजराजसिंह थापा हुन्, जसलाई इलाममा पहिलो पटक चिया रोपेको श्रेय दिइन्छ। औद्योगिक रूपमा यसको सम्भावना देखेपछि नेपालले वि.सं. १९२२ मा झापामा सोक्तिम चिया बगान स्थापना गरी चिया खेतीलाई विस्तार गरियो।

चिया उद्योगको चुनौती र विकास

नेपालको चिया उद्योग प्रारम्भिक चरणमा राणा शासनको राजनीतिक अस्थिरता र कठोर आर्थिक नीतिहरूका कारण धेरै सङ्घर्षपूर्ण रह्यो। तर, वि.सं. २००७ को प्रजातान्त्रिक आन्दोलनपछि चिया खेतीमा लगानी बढ्न थाल्यो। यसै क्रममा,  २०१६ सालमा बुद्धकरन चिया बगान स्थापना भयो भने १९६६ मा नेपाल चिया विकास संस्थान (NTDC) गठन गरियो। सुरु आती चरणमा नेपाली चिया प्रशोधनका लागि दार्जिलिङ पठाइन्थ्यो, तर वि.सं. २०३५ मा इलाम र वि.सं. २०३५ देखि २०४५ को दशकमा सोक्तिम, झापामा पहिलो चिया कारखानाहरू खोलिए।

नेपालको चिया उद्योगलाई प्रवर्द्धन गर्न  वि.सं. २०३९ मा तत्कालीन राजा वीरेन्द्र वीर विक्रम शाहदेवको शासनकालमा झापा, इलाम, पाँचथर, धनकुटा, र तेह्रथुम जिल्लाहरूलाई चिया क्षेत्र (Tea Zones) घोषणा गरियो। उद्योग विस्तारसँगै वि.सं.२०५० जेष्ठ २० गते राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्ड स्थापना गरियो, जसले उत्पादन व्यवस्थापन, किसानलाई सहयोग, र नेपाली चियालाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रवर्द्धन गर्ने कार्य गर्दै आएको छ।

नेपालमा चिया आतिथ्य सत्कारको अभिन्न हिस्सा हो। घरमा पाहुनालाई स्वागत गर्दा, सडक छेउका चिया पसलमा गफगाफ गर्दै वा कार्यालयमा ब्रेक लिँदा, चियाले सम्बन्धहरू मजबुत बनाउने भूमिका खेल्छ। परम्परागत दूध चिया (दूध चिया) देखि हिमाली भेगमा पिउने मखन चिया (सु चा) सम्म, नेपाली चियाका विविध स्वाद र प्रकारहरूले हाम्रो सांस्कृतिक विविधता र जीवनशैलीलाई झल्काउँछन्।