मानव बेचबिखन विरुद्धको राष्ट्रिय दिवस

हरेक वर्ष सेप्टेम्बर ५ मा नेपालमा मानव बेचबिखन विरुद्धको राष्ट्रिय दिवस मनाइन्छ। यो दिन मानव बेचबिखन जस्तो गम्भीर मानवअधिकार हननलाई अन्त्य गर्न जनचेतना बढाउने, रोकथाम प्रवर्द्धन गर्ने र साझा प्रयासलाई सुदृढ बनाउने उद्देश्यका साथ मनाइन्छ। यस दिनले २०६४ सालमा लागू गरिएको मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार (नियन्त्रण) ऐनको सम्झना पनि गराउँछ, जुन नेपालले मानव बेचबिखन विरुद्धको संघर्षमा पुर्‍याएको महत्वपूर्ण उपलब्धि हो।

नेपालमा मानव बेचबिखनको यथार्थता

नेपालमा मानव बेचबिखन एक जटिल र गम्भीर चुनौती रहेको छ। गरिबी, बेरोजगारी, लैङ्गिक असमानता, अशिक्षा र राजनीतिक अस्थिरताजस्ता कारकहरूले विशेषगरी महिला र बालबालिकालाई जोखिममा पार्दछन्। पीडितहरूलाई प्रायः रोजगारी, शिक्षा वा विवाहको झुटा आश्वासन दिई फसाइन्छ र अन्ततः उनीहरूलाई श्रम शोषण, जबर्जस्ती विवाह वा यौन व्यापारमा संलग्न गराइन्छ। खुला सीमा भएका कारण भारत र नेपालबीचको सीमा पार गरि हुने बेचबिखन झनै सजिलो भएको छ।

प्रयास र प्रगति

समयक्रममा नेपालले मानव बेचबिखन विरुद्ध विभिन्न महत्वपूर्ण प्रयासहरू गरेको छ, जस्तैः
• मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार (नियन्त्रण) ऐनले सबै प्रकारका बेचबिखनलाई अपराध ठहर गर्दै पीडितलाई कानुनी संरक्षण प्रदान गरेको छ।
• महिला, बालबालिका तथा जेष्ठ नागरिक मन्त्रालयको नेतृत्वमा विभिन्न क्षेत्रीय साझेदारबीच समन्वय गर्न बहु–स्टेकहोल्डर रणनीतिहरू लागू गरिएको छ।
• माइती नेपाल, शक्ति समूह र अन्य गैरसरकारी संस्थाहरूले सयौं पीडितको उद्धार, संरक्षण, तालिम, पुनःस्थापना र अधिकार सुनिश्चित गर्न काम गरेका छन्।
• ग्रामीण र उच्च जोखिम भएका क्षेत्रहरूमा जनचेतना बढाउन विभिन्न कार्यक्रम र सञ्चार अभियानहरू सञ्चालन गरिएका छन्।

अझै बाँकी चुनौतीहरू

यस्ता प्रयासका बाबजुद पनि केही चुनौतीहरू कायम छन्ः
• कमजोर कानून कार्यान्वयन र भ्रष्टाचारले मानव तस्करलाई कारबाही गर्न कठिन बनाउँछ।
• धेरैजसो पीडितलाई पुनःस्थापना सेवा पाउन गाह्रो हुन्छ र उनीहरू बेरोजगार वा बहिष्कृत अवस्थामा पुग्छन्।
• न्यून विवरण र कम रिपोर्टिङका कारण राष्ट्रिय तथ्यांक सटीक रूपमा उपलब्ध छैन।
• अनलाइन शोषण र डिजिटल माध्यमबाट हुने भर्ती नयाँ स्वरूपका बेचबिखनका रूपमा देखापरेका छन्, जसले पहिचान र नियन्त्रण झनै जटिल बनाएको छ।

समुदाय र व्यक्तिको भूमिका

मानव बेचबिखन केवल कानुनी मात्र होइन, सामाजिक र सामुदायिक चिन्ताको विषय पनि हो। यसको रोकथाममा सबैले आ–आफ्नो ठाउँबाट भूमिका खेल्न आवश्यक छ। अभिभावक, शिक्षक र युवाहरूलाई सुरक्षित आप्रवासन र नक्कली रोजगारी योजनाको जोखिम’bout जानकारी दिनु आवश्यक छ। पीडितकै नेतृत्वमा हुने पैरवीको समर्थन गर्नु र उनीहरूमाथि लगाइएको सामाजिक कलंक हटाउनु दीर्घकालीन पुनःस्थापनाको लागि अपरिहार्य छ।

निष्कर्ष

मानव बेचबिखन विरुद्धको राष्ट्रिय दिवस हामी सबैका लागि सामूहिक कदम चाल्ने आह्वान हो। यो दिनले हामीलाई सम्झाउँछ कि कानुन र संस्थाहरू जति महत्वपूर्ण भए पनि दीर्घकालीन परिवर्तनका लागि सचेत समुदाय, सशक्त व्यक्ति र निरन्तर निगरानी आवश्यक छ।