धान्य पूर्णिमा, उँधौली पर्व र योमरी पुन्ही

मार्गशीर्ष शुक्लपक्षको पूर्णिमा तिथिलाई धान्य पूर्णिमा भन्दछन्। असारमा रोपेको प्रमुख बाली धान मंसिरमा थन्क्याएपछि धर्तीमातालाई कृतज्ञता व्यक्त गर्दै धान्य पूर्णिमा पर्व मनाउने गरिन्छ। यस दिन पृथ्वीमाताले दिएको धानप्रति आभार व्यक्त गर्दै पृथ्वीको पूजासमेत गरिन्छ। ‘भकारीमा भरेको धान कम नहोस् र धनधान्यले भरिभराउ होस्’ भन्ने कामनासहित मनाइने भएकाले यो पूर्णिमालाई ‘धान्य पूर्णिमा’ भन्ने गरिएको हो।

आजकै दिन पहाडी क्षेत्र र अन्य स्थलमा बसोबास गर्ने पहाडी समुदायले कुल पूजा र गोठ पूजा गरी गैडु पूजा गर्ने विधान रहेको छ। किरात समुदायको उँधौली पर्व पनि आजै मनाइन्छ। अन्नबाली भित्र्याएको खुसियालीका साथै लेकबाट जाडो छल्न मानिस, जनावर र चराचुरुङ्गी बेँसीतिर झर्ने संकेतस्वरूप यो पर्व मनाउने चलन छ।

नेवारहरूले आजको पूर्णिमालाई योमरी पुन्ही भन्दछन् । आजकै दिन नेवार समुदायले नयाँ बालीका रूपमा धान भित्र्याएको खुसियाली व्यक्त गर्न देवी देवतालाई पूजा गरी योमरी चढाउने गर्दछन्। नयाँ धानको पिठोमा चाकु, खुवा, मास, अदुवा, तिल लगायतका विभिन्न मसला राखी त्रिकोण आकारको लाम्चो वा शंखजस्तै आकारको योमरी बनाई भूमि, कुलदेवता र इष्टदेव–देवीलाई चढाएर प्रसादका रूपमा खाने र पाहुनाहरूलाई पनि बाँड्ने गरिन्छ। यसो गर्दा कृषि उत्पादनमा वृद्धि हुने र अन्नको अभाव नहुने विश्वास छ। यस दिनलाई ज्यापु दिवसका रूपमा समेत मनाउने गरिन्छ ।